براي اطمينان از صدور روايت از امام معصوم، ابتدا به سند آن بايد توجّه داشت. سپس متن را مورد ارزيابي قرار داده و پس از آن عمل اصحاب و عالمان گذشته را پيرامون اين روايت، مشاهده نمود.

در سند زيارت جامعه كه فقيه و محدّث بزرگ شيعه، مرحوم شيخ صدوق قدس سره با سلسله سند متّصل و موثق از امام هادي عليه السلام نقل مي كند، هيچ شكّ و شبه اي نيست و بزرگان در توثيق سلسله افرادي كه در طريق نقل زيارت جامعه قرار گرفته اند، مطالبي نگاشته اند. [1] .

متن اين زيارت آن چنان عظيم است كه هيچ شكّي در صدورش از معصوم باقي نمي گذارد. متني كه بزرگاني همچون شيخ صدوق [2] ، شيخ طوسي [3] ، علّامه محمّد تقي مجلسي [4] ، علّامه محمّد باقر مجلسي [5] ، [6] ، [7] [8] به نقل زيارت پرداخته اند و در برخي موارد، به شرح آن نيز اهتمام ورزيده اند.



[ صفحه 10]



علّامه مجلسي پس از ذكر زيارت، به شرح بعضي از فرازهاي زيارت مي پردازد، سپس مي گويد:

«كلام را در شرح برخي از فقره هاي زيارت طولاني كردم. زيرا اين زيارت از نظر سند، صحيح ترين و لفظ آن صحيح ترين و معناي آن بليغ ترين و شأنيّت آن نيز، در حد اعلا بود.» [9] .

عمل بزرگان نسبت به زيارت جامعه كبيره آن چنان است كه همگان مداومت بر انجام آن داشته و ديگران را بر تلاوت آن سفارش مي نمودند. رهبر فقيد انقلاب ايران - حضرت امام خميني قدس سره - در مدّت حضور خود در شهر نجف اشرف، همه شب ها به زيارت مولي متّقيان، حضرت علي عليه السلام رفته و هر شب زيارت جامعه را با آداب كامل كنار مرقد آن حضرت مي خواندند. اين عمل، فقط يك شب (كه به دليل كودتا منع آمد و رفت در شهرهاي عراق شده بود) توسّط ايشان ترك شد و آن شب نيز به پشت بام منزل رفته، رو به حرم حضرت كرده، زيارت جامعه را خواندند.

اين چنين مداومت از فقيه و مدبّر فرزانه اي چون امام امّت، حكايت از اعتقاد ايشان به صدور اين زيارت از امام معصوم دارد. زيارت جامعه كبيره، شامل بخشي از دلائل و برهان هايي كه مربوط به شناخت اصول دين و اسرار امامان پاك است و همچنين بخش زيادي از حقوق اهل بيت را دربر دارد، مي باشد.

بسياري از فرازهاي اين زيارت، با آيات قرآن و روايات پيامبر صلي الله عليه وآله و ائمّه معصومين عليهم السلام مطابقت كامل دارد و مي توان گفت: زيارت جامعه كبيره، خلاصه تمام احاديثي است كه در فضل و منزلت ائمّه صادر گرديده است.

لذا در تبيين هر فراز، سعي بر آن داشته ايم تا با آيات قرآن، سخنان پيامبر صلي الله عليه وآله و ائمّه



[ صفحه 11]



معصومين عليهم السلام، آن فراز تبيين گردد و با آنكه پيرامون هر فراز، احاديث فراواني يافت مي شد، ولي بنا را بر اختصار گذارده، به يك حديث در آن باب اكتفا شده. مع الوصف به 620 حديث و روايت استناد گشته و به بيش از 200 آيه قرآن كريم توجّه شده است.

در پايان، ضمن حمد و سپاس بي كران از خداوند متعال كه توفيق چنين نوشتاري را عنايت فرمود، از....سپاس گزاري كرده و از ياراني كه مرا در ويرايش اين سطور ياري كردند، تشكّر مي نمايم و اذعان مي دارم، شرح و توضيح فرازهاي اين زيارت، والاتر و فراتر از آن است كه بتوان در چند جمله و يا چند حديث، حق مطلب را ادا كرد و ادّعا نمود كه شرحي كامل و كافي نگاشته شده است.

پس اين نوشتار در واقع، تطبيق گر فرازها با بعضي از روايات ائمّه عليهم السلام بوده و تدبّري بر زيارت جامعه كبيره است و هيچ شأنيّت آن را نداشته كه به كشف رمزهاي فرازها پرداخته باشد.

قابل ذكر آنكه، متن زيارت جامعه از محدّث بزرگوار، شيخ عباس قمي در مفاتيح الجنان گرفته شده و موارد اختلاف آن با زيارت منقوله در كتاب هاي «عيون اخبارالرضا» و «من لا يحضره الفقيه»، ذكر گرديده است.

وَ صَلَّي اللَّهُ عَلي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطّاهِرينَ وَ سَلَّمَ تَسْليًما كَثيرًا وَ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ.

سيّد احمد سجّادي

نيمه شعبان 1427 / هجدهم شهريور 1385



[ صفحه 29]