بازگشت

ومنتهي الحلم


«منتهي» اسم مكان به معناي محل نهايت و پايان است.

«حلم» به معني «بردباري در راه رسيدن به هدف مقدّس» است و به كسي «حليم» گفته مي شود كه در عين توانايي، در هيچ كاري قبل از وقتش شتاب نمي كند، عجله به خرج نمي دهد، روحي بزرگ دارد و بر احساسات خويش مسلّط است. لذا راغب اصفهاني حلم را «خويشتن داري به هنگام هيجان غضب» دانسته است و از آنجا كه اين حالت از عقل و خرد ناشي مي شود، گاه به معني عقل و خرد نيز به كار رفته است.

در قرآن كريم، خداوند 18 بار با صفت «حليم» توصيف شده و حلم خداوند بدان معناست كه به گنه كاران فرصت مي دهد و هيچ شتابي در عقوبت و عذاب آنها نمي كند. امام سجاد عليه السلام در دعاي ابوحمزه مي فرمايد:

«يَحْلُمُ عَنّي حَتّي كَاَنّي لا ذَنْبَ لي». [1] .

آنچنان با من بردباري نمودي (عقاب و عذابم نكردي)، مثل اينكه من هيچ گناهي مرتكب نشده ام.

حلم مردم همان گونه كه حضرت علي عليه السلام فرمودند، عبارت است از فروخوردن خشم و قدرت بر كنترل خويش و به عبارت ديگر مالك خويش بودن.

قال علي عليه السلام: «اَفْضَلُ الحِلْمِ كَظْمُ الغَيْظِ وَ مِلْكُ النَفْسِ مَعَ القُدْرَةِ». [2] .

و اثر و نتيجه حلم عفو و گذشت از هم نوعان است خصوصاً آن جاهايي كه مي تواند



[ صفحه 45]



ديگران را به مكافات عمل رساند عفو مي نمايد.

قال علي عليه السلام: «اِذا قَدَرْتَ عَلي عَدُوِّكَ فَاجْعَلِ العَفْوُ شُكْراً لِلقُدرَتِ عَلَيْهِ». [3] .

حضرت علي عليه السلام مي فرمايند: زماني كه بر دشمنت قدرت يافتي عفو و گذشت را شكرانه قدرت خود قرار ده (و او را مكافات نكن).

ائمّه اطهار عليهم السلام در نهايت بردباري و شكيبايي بوده و آن چنان روح بزرگي داشتند كه هيچ گاه هيجانات غضب بر آنان غلبه نمي كرد و علي رغمِ همه مصائب و مشكلاتي كه بر آنها وارد مي شد، بر احساسات خويش مسلّط بودند.

امام سجاد عليه السلام وقتي مروان حكم (كه ظلم بسيار بر حضرت علي، امام حسن، امام حسين عليهم السلام و بر خود حضرت روا داشته بود) به ايشان پناه آورد، پناه داد و خانه اي در بيرون از شهر مدينه در اختيار او گذاشت تا با اهلش در آن زندگي كند.


پاورقي

[1] مفاتيح الجنان، دعاي ابوحمزه ثمالي.

[2] عيون الحكم والمواعظ، ص 112.

[3] نهج البلاغه، حكمت 10.