«حجج» جمع «حجّة» به معني دليل و برهان است.

«بَريّة» از ماده «بَرَأَ» به معني دور بودن از نقص و عيب مي باشد. و اطلاق «برية» به تمامي آفريدگان و خلق شدگان از جهت آن است كه در خلقتشان از تمامي عيب ها و نقص ها به دور بوده اند. پس كلمه «برية» به معني آفريده، خلق شده و آفريدگان است.

بنابراين تعاريف، ائمّه معصوم عليهم السلام حجّت ها و برهان هاي خداوند بر تمامي مردم هستند.

قال رسول اللّه صلي الله عليه وآله: «اِنَّ اللّهَ جَعَلَ عَليًّا وَ زَوْجَتَهُ وَ ابْناهُ حُجَجُ اللّهِ عَلي خَلْقِهِ وَ هُم اَبْوابُ العِلمِ في اُمَّتي مَن اِهْتَدي بِهِمْ هَدي اِلي صِراطِ المُستَقيم». [1] .

رسول خدا صلي الله عليه وآله مي فرمايند: همانا خداوند، علي و همسرش و فرزندانش را حجّت هاي خداوند بر بندگانش قرار داده است. آن ها دروازه هاي علم در ميان



[ صفحه 154]



امّت من هستند. هر كس به سوي آنها هدايت شود، به صراط مستقيم هدايت شده است.

چون ذات مقدّس امامان عليه السلام، همتاي قرآن كريم است. قرآن حجّت بالغه و اهل بيت حجّت تامه و كامله خداوند مي باشند. به همين دليل اميرالمؤمنين عليه السلام از قرآن و از خودشان به عنوان حجيج (برهان بزرگ) ياد مي نمايد و مي فرمايد:

«اَنَا شاهِدٌ لَكُمُ وَ حَجيجُ يَومِ القيامَةِ». [2] .

من گواه بر شما و برهان بزرگ روز قيامت هستم.

و درباره قرآن نيز مي فرمايد:

«و كَفي بِالكِتابِ حَجيجاً». [3] .

و (قرآن) براي برهان بزرگ، تنها كتاب و كافي است.

هماهنگي قرآن و عترت در حجّتِ الهي بودن و ثقل بودن آن دو، اين نكته را ثابت مي نمايد كه هر مقامي براي هر يك ثابت گردد، براي ديگري نيز ثابت است. بنابراين همان طور كه به كُنه حجّت بالغه الهي كسي جز حجّت تامّه خداوند دست نمي يابد و آن را نمي تواند به تمامي درك نمايد، كسي به حجّت تامّه و كامله خداوند نيز شناخت نمي يابد و آنان را نمي شناسد و نمي تواند آنان را درك نمايد، جز حجّت تامّه خداوند.

قال علي بن الحسين عليه السلام: «حُجَّتُكَ اَجَلُّ مِنْ اَنْ تُوصَفَ بِكُلِّهَا». [4] .

امام سجّاد عليه السلام مي فرمايد: حجّت و برهان تو بالاتر از آن است كه وصف كامل گردد.

با آنكه نمي توان كُنه ذاتِ آنها را شناخت، ولي معرفت آنها واجب است و بايستي در راه كسب معرفت آنان تلاش كرد و با كسب نسبيِ معرفت، خداوند توفيق معرفت



[ صفحه 155]



كامل تر - كه گوهري گران مايه است - را عطا مي فرمايد. سريع ترين راه معرفت، پيروي از آنها است.

قال الباقر عليه السلام: «اِنَّ اللّهَ عَزّ و جَلّ بَعَثَ محمّداً صلي الله عليه وآله اِلي الناسِ اَجْمَعينَ رَسُولاً و حُجَّةَ الله عَلي جَميع خَلْقِهِ في اَرْضِهِ فَمَن امَنَ باللّهِ بِمُحَمّدٍ رَسُول اللّهِ وَ اِتَبَعَهُ وَ صَدَّقَهُ فَاِنَّ مَعْرِفَةُ الاِمامِ مِنَّا واجِبَةٌ عَلَيْه... واللّه ما اَلْهَم المُؤمِنينَ حَقَّنا اِلا اللّه عَزَّ وَ جَلّ». [5] .

امام باقر عليه السلام فرمودند: خداوند عزّ و جلّ، محمّد صلي الله عليه وآله را بر تمام مردم به عنوان رسول و حجّت خدا بر همه خلقش در روي زمين فرستاد. پس هر كه به خدا ايمان آورد و به محمّد (رسول خدا صلي الله عليه و) ايمان داشت و پيروي اش و تصديقش نمايد، معرفت امام از ما بر او عنايت خواهد شد و به خدا سوگند حقْ (و معرفت) ما را كسي جز خداوند به مؤمنين الهام نكند.

يعني كسي معرفت ما را مي يابد كه به خدا و رسولش ايمان داشته، از آنان پيروي نمايد. پس هر چه ايمان كامل تر گردد، معرفت امام نيز تكامل مي يابد.