«فصل الخطاب» عبارت است از آگاهي به لغات و كلمات و زبان هاي مختلف و گويش هاي متفاوت و حتّي زبان حيوانات.

بعضي گفته اند: «فصل الخطاب» عبارت است از سخناني كه از ديگر سخنان ممتاز و برتر باشد و هيچ خدشه اي از نظر محتوا و لفظ در آن وجود نداشته باشد يعني هم از نظر فصاحت و بلاغت و زيبايي در اوج باشد و هم از نظر محتوا، داراي مطالبي باشد كه همه را قانع ساخته، از نظر علمي در اوج باشد.

بعضي بر اين باورند كه «فصل الخطاب» دارا بودن علمي است كه بتواند به وسيله آن بر اساس حق و واقع به وسيله آن داوري كرد. البتّه قاضي و داور بايد شناخت كامل و كافي از حق و حقيقت داشته باشند تا بتوانند بر اساس حق و واقع داوري نمايند نه بر اساس شواهد و ظواهر.

امامان معصوم عليهم السلام «فصل الخطاب» هستند و هر سه معني بر ذات مقدّس آنها، قابل تطابق است. آنها هستند كه شناخت كامل به تمامي لغات دارند و به تمامي زبان ها سخن مي گويند.

اباصلت مي گويد: امام رضا عليه السلام به زبان هاي مختلف با مردم سخن مي فرموده و به خدا سوگند درهر زبان وگويشيْ فصيح ترين و داناترين مردم بود. روزي به ايشان عرض كردم: اي فرزند رسول خدا، من از آشنايي شما به اين زبان ها تعجب مي كنم. امام فرمودند:



[ صفحه 207]



«يا اباصلت، اَنَا حُجّة اللّه عَلي خَلْقه و ما كان اللّه لِيَتَّخذ حجّةً عَلي قومٍ و هُو لا يعرف لُغاتِهم اَو ما بلغتَ قول اميرالمؤمنين عليه السلام اوتينا فَصل الخَطاب فهل فَصل الخَطاب الاَّ معرفة اللُّغات؟» [1] .

اي اباصلت، من حجّت خدا بر خلق خدا هستم. خداوند حجّتي را بر مردم نمي گمارد كه زبان هاي آنها را نداند. آيا اين سخن اميرالمؤمنين عليه السلام را نشنيده ايي كه فرمود «به ما فصل الخطاب عنايت شده» و آيا فصل الخطاب چيزي جز دانستن زبان ها است؟

حتّي امامان معصوم عليهم السلام به زبان تمامي حيوانات نيز آشنايي دارند.

قال علي عليه السلام: «ان اللّه عَلَّمنا مَنطق الطَّير كما علمه سُلَيمان بن داوُد و منطق كلّ دابَة في برِّ او بَحرِ». [2] .

حضرت علي عليه السلام فرمودند: همانا خداوند ما را با زبان پرندگان آشنا كرده همانگونه كه سليمان را آشنا نموده بود و آشنا شده ائيم به زبان تمام حيوانات خشكي و دريايي.

نگاهي به سخنان حضرت علي عليه السلام در نهج البلاغه اين را به اثبات مي رساند كه كلام ايشان مادون كلام خالق و فوق كلام مخلوق است و جداكننده و روشن كننده حق از ناحق و باطل مي باشد.

از آنجايي كه ائمّه معصومين عليهم السلام كه قرآن ناطق هستند و هميشه همراه حق و حقيقت، و حقيقت نيز همراه آنان است، مي توانند بر اساس حق و واقعيّت داوري نمايند، ولي به جز بعضي از قضاوت هاي حضرت علي عليه السلام، بقيه بر اساس شواهد ظاهري بوده و خداوند از آنان قضاوت بر اساس حقيقت و واقع نخواسته است. البتّه با ظهور امام عصر و كامل شدن عقول مردم، امام بر اساس حقيقت و واقع حكم خواهد راند و



[ صفحه 208]



قضاوت خواهد نمود. لذا «فصل الخطاب» نزد آنان است. همان گونه كه خداوند «فصل الخطاب» را به داود عنايت فرمود. [3] و او بر اساس واقعيت و حق، حكم و داوري مي كرد نه بر اساس شواهد ظاهري.