«تَمَّت» از ماده «تَمَّ» به معني كامل شدن هر چيز و نيز به پايان و به انجام رسيدن است.



[ صفحه 432]



راغب اصفهاني مي گويد: «تَمام الشَي ء» يعني تمام بودن آن چيز يا به پايان رسيدن آن به حدّي كه ديگر نيازي به افزودن چيز ديگري نباشد.

«الكَلِمَة» در لغت به معني گفتار و هر گونه جمله اي است و حتّي به سخنان مفصّل و طولاني، «كلمة» گفته مي شود. ولي گاهي به اموري همچون قرآن [1] ، سنّت و فرمان الهي [2] و حضرت عيسي عليه السلام [3] نيز «كلمة» گفته شده است.

منظور از «كلمة» در اين فراز عبارت است از اعتقاد به وحدانيّت خداوند و نفي تمام خدايان و بت ها. چرا كه اين اعتقاد از «لا إله إلَّا اللّه» سرچشمه مي گيرد و آن را «كلمه عظيمه» ناميده اند.

قال رسول اللّه صلي الله عليه وآله: «إنّ لا إله إلّا اللّه كَلمه عَظيمة كَريمة». [4] .

پيامبر خدا صلي الله عليه وآله فرمودند: همانا لا اله الّا اللّه، كلمه عظيم و بزرگ و كريم الهي است.

آنچه «كلمه عظيمه» را تمام و كامل مي گرداند، اعتقاد به ولايتِ ائمّه طاهرين عليهم السلام است و اعتقاد به ولايت، شرط قبولي اعتقاد به خداوند گرديده است.

در احاديث فراواني، ائمّه معصومين عليهم السلام شرط قبولي «لا إله إلّا اللّه» و حتّي توفيقِ گفتن كلمه توحيد و داخل شدن در پناهگاه الهي را قبول ولايت برشمرده اند.

قال ابوجعفر عليه السلام: «... إذا كان يَوْم القيامة جَمَعَ اللّه تَبارك و تَعالي الأَوَّلين و الآخِرين في روضَة واحدة فيسلب لا إله إلّا اللّه إلّا مِمّن كان عَلي هذا الأَمْر». [5] .

امام باقر عليه السلام فرمودند:... هنگامي كه روز قيامت برپا شد خداوند تمامي مردم از اوّلين تا آخرين را در يك مكان جمع مي نمايد، پس هيچ كس جرأت نمي يابد كه



[ صفحه 433]



لا اله الا الله بگويد، مگر كساني كه به ولايت اعتقاد دارند.

از اين روايت اين گونه برداشت مي شود كه حقيقت توحيد با حقيقت ولايت متّحد است و هر يك شرط وجود ديگري است. و به همين دليل است كه همان گونه كه «لا اله الا اللّه» پناهگاه خداوند بوده، ولايت علي بن ابيطالب عليه السلام نيز پناهگاه خداوند است و اين بدان معنا نيست كه خداوند دو پناهگاه دارد، بلكه منظور آن است كه ولايت علي بن ابيطالب و قبول «لا إله إلّا اللّه» دو حقيقت متحد است كه بايد در كنار هم باشد و معلوم است كسي كه به ولايت ائمّه معصومين عليهم السلام اقرار دارد، به نبوّت حضرت محمّد صلي الله عليه وآله نيز معترف دارد.

عن المفضل بن عمار قال: قال ابو عبداللّه عليه السلام: «إنّ اللّهَ تَبارك وَ تَعالي ضَمِنَ لِلمُؤمنِ ضِماناً. قال قلت: وَ ما هو؟ قال: ضَمِنَ لَه اَنَّ هُو أَقرّ لَه بالرُّبوبيَّة و لُِمحمَّد صلي الله عليه وآله بِالنبوَّة و لِعلي عليه السلام بِالأمامة وَ اَدي ما إفْتَرَضَ عَلَيه ان يسكنه في جَواره. قال: قُلْت فَهذه و اللّه الكَرامة الَّتي لا تشبهها كرامَة الآدميين. قال ثُمَّ قال ابو عبداللّه عليه السلام: أَعْملوا قَليلاً تَتَنَعَمُوا كَثيراً». [6] .

مفضل بن عمار مي گويد: امام صادق عليه السلام فرمودند: همانا خداوند براي مؤمن ضمانت كرده است. گفتم: چه ضمانتي كرده است؟ امام فرمودند: ضمانت كرده كه اگر او اقرار به پروردگاري خداوند داشته باشد و اقرار به نبوّت حضرت محمّد صلي الله عليه وآله و اقرار به امامت حضرت علي عليه السلام داشته باشد و ادا نمايد واجبات خود را، او را در بهشت در جوار خود جاي دهد. گفتم: اين كرامتِ بزرگي است كه با اعمال انسان ها برابري نمي كند. امام فرمودند: (از فضل خداوند آن است كه) عمل كم انجام دهيد و پاداش فراوان دريافت نماييد.

پس به واسطه اعتقاد ولايتِ ائمّه عليهم السلام «كلمة اللّه» كه همان اعتقاد به توحيد است، تمام



[ صفحه 434]



و كامل مي گردد.

شايد منظور از «كلمه»، وجود پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله و ائمّه اطهار عليهم السلام است. همان گونه كه پيامبر و ائمّه معصومين عليهم السلام خود را به عنوان «كلمه» معرفي مي نمايند.

قال رسول اللّه صلي الله عليه وآله: «نَحْن كَلِمة التَّقْوي وَ سبيل الهُدي». [7] .

پيامبر خدا صلي الله عليه وآله فرمودند: ماييم كلمه تقوا و راه هدايت.

قال الرضا عليه السلام: «نَحْن كَلمة التَّقْوي و العُرْوة الوُثْقي». [8] .

امام رضا عليه السلام فرمودند: ماييم كلمه تقوا و دستگيره محكم الهي.

پس به واسطه محبّت و موالات ائمّه عليهم السلام، اين «كلمه» كه همان وجود پيامبر و ائمّه طاهرين است، كامل مي شود و ارتباط بين رسالت و ولايت تمام شده و برقرار مي گردد.