امام هادي عليه السلام چون جدش رسول خدا (ص) و پدران بزرگوارش، از نظر اخلاقي بر قله ي بلند «خلق عظيم» برآمده است؛ از اين رو، گفتار، رفتار و خوي و منشش ترسيم «حيات طيبه ي» انساني و وجود مباركش تبلور تمامي ارزشهاي الهي است.

حضرت هادي (ع) مظهر صفات و كمالاتي است كه خود در زيارت جامعه به برخي از آنها اشاره كرده است:

«.. و معدن الرحمة، و خزان العلم، و منتهي الحلم و اصول الكرم... و عناصر الأبرار... و صفوة المرسلين... أئمة الهدي و مصابيح الدجي و أعلام التقي... و المثل الأعلي... و حجج الله علي اهل الدنيا و الآخرة و الأولي.»

شما... معدن رحمت، گنجينه داران دانش، نهايت بردباري و حلم، بنيانهاي كرامت.... و ريشه هاي نيكان.. خلاصه و برگزيده ي پيامبران...، پيشوايان هدايت، چراغهاي تاريكيها، پرچمهاي پرهيزكاري، نمونه هاي برتر... و حجتهاي خدا بر جهانيان هستيد.

مي بينم امام (ع) در اين فرازهاي اساسي و بسيار پرمحتوا، بيشتر به جنبه هاي ارزشي و والاييهاي اخلاقي و الگويي امامان (ع) تأكيد دارد و آنان را نشانه ها و پرچمهاي تقوا و الگوهاي برتري مي داند كه ديگران بايد در پوييدن راه حق؛ به ويژه در تاريكيها و به هنگام سردرگمي، به سمت اين مشعلهاي هدايت «أئمة الهدي» و چراغهاي روشني بخش «مصابيح الدجي» و علمهاي برافراشته از سوي خدا «أعلام التقي» حركت كنند تا به مقصود برسند و به حق دست يابند.

طرح فضائل و مكارم اخلاقي امامان (ع) از اين جهت براي ما ضرورت دارد كه آشنايي و ارتباط با چنين چهره هاي سر تا پا نور و فضيلت، و پيروي و الگوگيري از



[ صفحه 58]



دستورها و رفتارشان، تنها راه دستيابي به كمال انسانيت و سعادت دو جهان است. از زبان آن حضرت مي خوانيم:

«فالراغب عنكم ما رق و للازم لكم لاحق و المقصر عنكم زاهق.» [1] .

رويگردان از شما، از آيين حق بيرون است و آن كه همراه و ملازم شماست به شما خواهد پيوست و كسي كه در حق شما كوتاهي كند محو و نابود خواهد شد.

امام هادي(ع) پيوسته تحت نظر حكومتهاي جور بود و از همان آغاز امامت سعي مي شد آن حضرت با پايگاههاي مردمي و افراد جامعه تماس نداشته باشد؛ با اين حال آن مقدار از فضائل اخلاقي كه از او آشكار گشته، دانشمندان و شرح حال نويسان و حتي دشمنان اهل بيت (ع) را به تحسين و تمجيد آن كانون فضائل واداشته است. پيش از اين اعتراف «جنيدي» را داشتيم كه آن حضرت به بهترين مردم روي زمين و برترين آفريده هاي الهي توصيف كرده است.

«ابن حجر» در شرح حال آن گرامي نوشته است:

«و كان وارث أبيه علماً و سخاءاً.» [2] .

او در دانش و بخشش، وارث پدرش بود.

«متوكل» در نامه اي كه براي امام (ع) نوشت خاطرنشان ساخت:

اميرالمؤمنين عارف به مقام شماست و حق خويشاوندي را نسبت به شما رعايت مي كند و طبق آنچه مصلحت شما و خانواده تان مي باشد اقدام مي نمايد. [3] .

اينك به منظور سرمشق گرفتن از اخلاق كريمه و رفتار سازنده ي آن حضرت نمونه هايي را يادآور مي شويم.