به جز معصومين عليهم السلام همه ي افراد كم و بيش دچار لغزش و گناه مي شوند. راه



[ صفحه 74]



جبران آن در مكتب اسلام، پشيماني از گناه و بازگشت به سوي خداست كه در عرف شريعت از آن به «توبه» تعبير مي شود. بر اساس دستور صريح قرآن، همگان مأمور و موظف به «توبه نصوح» يعني توبه ي خالص هستند:

«يا ايهاالذين آمنوا توبوا الي الله توبة نصوحاً.» [1] .

اي كساني كه ايمان آورده ايد، به سوي خدا توبه كنيد، توبه اي خالص.

آنچه - پس از اين فرمان الهي - مهم است دانستن معني و تفسير توبه ي نصوح است. در روايات اسلامي، تفسيرهاي مختلفي از «توبه ي نصوح» شده است. آنچه مورد نظر ماست بيان امام هادي (ع) در اين باره است كه در ذيل مي خوانيد:

احمدبن هلال مي گويد: از ابوالحسن هادي (ع) درباره توبه ي نصوح پرسيدم. امام (ع) در پاسخ من نوشت:

«أن يكون الباطن كالظاهر و افضل من ذلك.» [2] .

توبه ي نصوح آن است كه باطن (توبه كننده) چون ظاهرش، و بلكه بهتر از آن گردد.

توضيح: حقيقت توبه، پشيماني از عملكرد نادرست گذشته و بازگشت به سوي خدا در انجام وظيفه بندگي است. اين بازگشت چنانچه صوري و تنها در زبان باشد بدون قلب، نه تنها توبه نيست كه فريب است ونفاق. توبه وقتي خالص و واقعي خواهد بود كه دلم هم، زبان را تأييد كند و باطن هماهنگ با ظاهر، متوجه حق گردد و حتي بهتر و برتر از آن؛ چرا كه دل، كانون معرفت حق تعالي و ايمان و گرايش به او است و به عنوان منبع و سرچشمه ي گفتار و رفتاري كه از انسان ظاهر مي گردد، به شمار مي رود و صلاح و فساد آن نقش مستقيم در صلاح و فساد گفتار و كردار آدمي دارد؛ در صورتي كه عكس قضيه چنين نيست. اين است كه امام هادي (ع) در تحقق «توبه ي نصوح» روي بازگشت دل به سوي خدا در مرحله اي بالاتر و برتر از بازگشت اعضا و جوارح انسان تأكيد دارد.



[ صفحه 75]