تمامي كساني كه سيره ي امام را نگاشته اند امام را نمونه علم، شرافت و تقوا ديده اند و بر اين باورند كه تمام ارزش هاي عالي انساني در وجود امام است كه جلوه ي حقيقي يافته است لذا هر يك به شيوه ي خود حيرت و ناباوري خود را بيان كرده است و از سرگشتگي خود پرده برداشته است. ما در اين جا پاره اي از اقوال را نقل مي كنيم:

1 - «ابوالفلاح حنبلي»:

عبدالحي ابوالفلاح حنبلي چنين مي گويد: «ابوالحسن بن علي الجواد فرزند علي بن موسي الرضا فرزند جعفر الصادق علوي حسيني معروف به «الهادي» امامي بود فقيه و متعبد به احكام او يكي از اماماني است كه غلات شيعه به عصمت آنان مانند انبيا معتقدند...» [1] .

2 - «يافعي»:

يافعي مي گويد: «امام علي هادي، امامي بود فقيه و متعبد...» [2] .

3 - «ابوالفداء»:

«علي النقي به اعتقاد يكي از ائمه ي دوازده گانه است و نام مباركش علي الزكي بن محمد الجواد مي باشد...» [3] .

4 - «ابن صباغ مالكي»:

ابن صباغ مالكي نقل مي كند كه: «يكي از بزرگان علم مي گويد: فضيلت



[ صفحه 29]



ابوالحسن علي بن محمد هادي زبانزد خاص و عام است و آوازه ي فضلش سراسر گيتي را درنورديده است؛ فضيلتي ذكر نمي شود مگر آن كه نام امام قرين آن است و كرامتي به اجمال گفته نمي شود جز آن كه تفصيل آن را امام هادي دارا است. [آنچه خوبان همه دارند ايشان يك جا دارد] حضرتش مستجمع مكارم و معالي اخلاق است و دردانه انسانيت بشمار مي روند. آنچنان به حفظ سجاياي انساني خود پايبند بود كه چوپاني براي حفظ گله اش، روح و اخلاق حضرت نرم و شيرين بود، سيرت وي عادلانه و دوستي هايش خيرخواهانه بود. در وقار، آرامش، عفت، پاك رفتاري، زيركي، شجاعت، شرف، و همت عالي بر سنت نبوي و سيرت علوي بود، در موقعيت والاي ايشان كسي را انديشه ي نزديك شدن هم نبود و شاهباز خرد مردم به شرف ايشان نمي توانست رسيد. در زندگي روش سخت، دشوار و عارفانه اي پيش گرفته بود كه كسي را در آن طمع و شراكتي نبود» [4] .

5 - «ابن شهرآشوب»:

ابن شهرآشوب درباره ي حضرت مي گويد: «از همه خوش سيماتر و راستگوتر بود. زيبايي ايشان از نزديك دلها را مي ربود و كمالشان از دور، خردها را سرگشته مي كرد. هنگامي كه لب مي گشود زيبايي كلامش ديگران را شيفته مي كرد و هنگامي كه لب فرومي بست هيبت و وقارش فضا را سنگين مي كرد. او از خاندان نبوت و امامت بود و جايگاه وصايت و خلافت. او شاخه اي از بهترين شاخه هاي درخت نبوت و بهترين ثمره ي امامت بشمار مي رفت...» [5] .

6 - «قطب راوندي»:

قطب راوندي درباره ي حضرت هادي چنين مي گويد: «صفات امامت و شرايط آن در علي بن هادي جمع شده بود و فضل، علم و صفات نيك ايشان به اوج كمال رسيده بود، اخلاق او مانند نياكانش خارق العاده و شگرف بود، ايشان با جبه اي پشمين در شبانگاه بر سجاده اي رو به قبله مي نشست و تمام شب را به تهجد مشغول



[ صفحه 30]



بود، و اگر ما بخواهيم يكايك خصوصيات اخلاقي والاي ايشان را برشماريم تمام كتاب را بايد بدان اختصاص دهيم...» [6] .

7 - «ذهبي»:

ذهبي مي گويد: «علي بن محمد بن علي بن موسي بن جعفر بن محمد بن زين العابدين بن السيد الشريف العلوي الحسيني، يكي از فقهاي دوازده گانه است و اماميه او را به «مناري مساوي راهنما» ملقب ساخته اند...» [7] .

8 - «ابن حجر»:

ابن حجر مي گويد: «علي هادي دانش و بخشش را از پدر به ارث برده بود» [8] .

9 - «ابن عنبسه»:

ابن عنبسه نسب شناس معروف مي گويد: «علي هادي در محله اي از شهر سامرا كه «عسكر» ناميده مي شد. اقامت داشت لذا به «عسكري» ملقب گشت، مادرش ام ولد بود و ايشان در نهايت فضيلت و نجابت بودند...» [9] .

10 - «محمد بن طلحه»:

محمد بن طلحه شافعي درباره شخصيت امام مي گويد: «اوصاف و مناقب علي هادي بر گوش هاي شنوندگان چون آويزه هايي زمردين مي درخشد و گهرهايي است در درج انديشه هاي انساني، بي نظيرترين خصال نيك را در خود جمع آورده بود و آنها را از درجه نبوت و رسالت و بطون اصيل عرب به ميراث برده بود...» [10] .

11 - «شيخ آقابزرگ تهراني»:

محقق برجسته شيخ آقابزرگ تهراني مي گويد: «امام هادي جليل القدرترين برادران خويش و وارث دانش و بخشش پدران خود بود. منصب امامت از آن جهت به ايشان اختصاص يافت كه داراي تمامي شرايط آن يعني علم، عدالت، كارآيي، سلامت اعضا و حواس - آن مقدار كه در انديشه و كردار مؤثر است - و نسب قرشي عربي



[ صفحه 31]



بود، از همه گذشته ايشان از بني هاشم بودند...» [11] .

12 - «خيرالدين زركلي»:

خيرالدين زركلي مي گويد: «علي ملقب به الهادي فرزند محمد الجواد بن علي الرضي بن موسي بن جعفر حسيني طالبي؛ دهمين امام از ائمه اثني عشر و يكي از پرهيزگاران و صالحين بشمار مي رفت...» [12] .

اينها خلاصه اي بود از نظرات بزرگان كه در خلال آن شگفتي و اعجاب خود را نسبت به امام هادي و خصوصيات او نشان داده اند. در ميان اين خصوصيات دو ويژگي از اهميت بيشتري برخوردار است:

1 - تخصص در علوم اسلامي، ايشان عاليترين مرجع ديني عصر خود بودند.

2 - تقوا و عبادت، هيچ كس از مردم در عصر امام مانند ايشان را در عبادت، تقوا و تعهد ديني سراغ نداشته است.



[ صفحه 32]