162 - «يحيي بن ابي بكر رازي»: معروف به ضرير و شيخ او را با همين عنوان از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [1] .

163 - «يحيي بن محمد»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد [2] ليكن حال او مجهول و ناشناخته است.

164 - «يعقوب بن اسحاق»: نامش، يعقوب بن اسحاق ابويوسف دورقي اهوازي مشهور به ابن سكيت است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد [3] او نزد امام جواد و امام هادي - عليهماالسلام - از احترام زيادي برخوردار بود و از خصيصين ايشان بشمار مي رفت. همچنين او از امام جواد روايات و مسائلي نقل كرده است. [4] .

ابن سكيت پرچمدار عربيت، ادبيات، شعر، لغت و نحو بشمار مي رفت و تأليفات متعددي از جمله: تهذيب الالفاظ و اصلاح المنطق از خود بجا گذاشت.

ابن خلكان از يكي از علما چنين نقل مي كند: كتابي در لغت بهتر از



[ صفحه 255]



اصلاح المنطق از جسر (پل) بغداد نگذشته است. شك نيست كه اين كتاب سودمند و جامع بوده و بسياري از لغات را گرد آورده است و در نوع خودش با اين حجم بي نظير است.

گروهي به اين كتاب پرداخته اند. وزير مغربي آن را مختصر نموده و خطيب تبريزي به تنقيح و تهذيب اين كتاب دست يازيده است. ابن خلكان به نقل از ابوالعباس المبرد مي گويد: «كتابي بهتر از اصلاح المنطق ابن سكيت در ميان مؤلفين بغداد نديدم».

و ثعلب مي گويد: اصحاب ما اتفاق نظر دارند كه پس از ابن اعرابي كسي آگاهتر از ابن سكيت در علم لغت يافت نشده است. [5] .

متوكل او را به خاطر ولاي اهل بيت و به جرم تشيع به شهادت رساند - كه ما تفصيل آن را در فصول آينده بيان خواهيم كرد.

165 - «يعقوب بجلي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد [6] او امامي مجهول الحالي است.

166 - «يعقوب بن منقوش»: شيخ او را از اصحاب امام هادي و امام حسن عسكري - عليهماالسلام - نام مي برد. [7] .

167 - «يعقوب بن يزيد»: يعقوب بن يزيد بن حماد انباري سلمي كاتب، كنيه اش ابويوسف است و شيخ او را از اصحاب ثقه ي امام هادي نام مي برد [8] و مي گويد: او داراي كتاب هايي از جمله: كتاب النوادر است [9] .

نجاشي مي گويد: يعقوب كاتب منتصر بود و از امام جواد - عليه السلام - روايت مي كرد و به بغداد رفته در آن جا ساكن شد. او ثقه و راستگو است و كتابهايي به شرح زير دارد: البداء، المسائل، نوادر الحج، و الطعن علي يونس» [10] .



[ صفحه 256]



صاحبان كنيه:

ياران امام هادي كه با كنيه معروف شده اند عبارتند از:

168 - «ابوبكر فهكي»: او ابن ابي طيفور متطبب است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [11] او از جمله كساني است كه نص بر امامت حضرت عسكري را روايت كرده است و مي گويد: امام هادي - عليه السلام - برايم نوشت: «ابومحمد (حسن عسكري) فرزندم، ناصح ترين فرد از خاندان آل محمد و موثق ترين آنان است. او بزرگترين پسرم و جانشين پس از من است. امامت به او مي رسد و احكام آن به عهده ي او است. هر چه از من مي پرسي پس از من از او بپرس و هر چه را خواهاني او دارا است». [12] .

169 - «ابوالحسين بن هلال»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد. [13] و علامه [14] و مجلسي [15] او را توثيق نموده اند.

170 - «ابوالحصين الحضيني»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد و مي افزايد او ثقه است و در اهواز ساكن شده بود. [16] .

171 - «ابوطاهر»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد و مي افزايد كه او برادر محمد بن محمد مي باشد. [17] .

172 - «ابوطاهر بن حمزة»: او ابوطاهر بن حمزة بن اليسع اشعري و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ثقه و اهل قم معرفي مي كند. [18] .

173 - «ابوطاهر محمد»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [19] .

174 - «ابوعبدالله المغازي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد و مي افزايد كه او غلوكننده است. [20] .



[ صفحه 257]



175 - «ابوعبدالله مكاري»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كند. [21] .

176 - «ابومحمد بن ابراهيم»: شيخ بدون كمترين اظهار نظري او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كند و ديگر چيزي اضافه نمي كند. [22] .

177 - «ابويحيي جرجاني»: ابويحيي همان احمد بن داوود بن سعيد فزاري است و از اصحاب امام هادي - عليه السلام - بشمار مي رود. [23] .

زنان:

شيخ طوسي از زناني كه از امام هادي - عليه السلام - روايت كرده اند تنها يك بانو را نام مي برد:

178 - «كلثوم الكرخيه: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد و مي افزايد كه عبدالرحمن الشعيري - ابوعبدالله، رحمن بن داوود بغدادي - از او روايت كرده است. [24] .

در اين جا فصل مربوط به امام را كه بيانگر ديدگاه هاي علمي و فكري ايشان بودند به پايان مي بريم.



[ صفحه 258]