قبلا متذكر شديم كه رحلت امام دهم به علت مسموميت وي اتفاق افتاد. اكنون با استمداد از منابع تاريخي موثق پيرامون اين موضوع به بحث مي پردازيم.

همان طوري كه معروض گرديد خليفه عباسي عامل جنايت و مسموميت امام بود. اما تاريخ نگاران در تعيين خليفه عباسي در مسموم كردن امام گرفتار اختلاف نظر مي باشند. بعضي از مورخين مسموميت امام را به متوكل منسوب مي كنند و عده اي مستعين و گروهي معتز و برخي معتمد را قاتل و عامل مسموميت معرفي مي كنند كه تمام اين انتسابات حاكي از اختلاف در روايات مي باشد. حال به مطمئن ترين منابع كه عامل اصلي جنايت را معرفي مي كند رجوع مي كنيم:

كتاب فصول المهمه ابن صباغ مالكي در فصل يازدهم مي گويد: بسياري از شيعيان معتقدند كه امام حسن عسكري پيشواي يازدهم



[ صفحه 187]



مسموم از دنيا رحلت فرمود و پدرش امام هادي و جدش امام جواد و بالاخره جميع پيشوايان شيعه با شهادت و مسموميت و مقتوليت از دنيا رحلت فرمودند و در اعتقاد خود به روايتي كه از قول امام صادق (ع) نقل شده است استناد به استدلال مي كنند:

امام صادق (ع) مي فرمايد: از ما خاندان رسالت كسي نيست مگر اينكه مقتول شده يا شهيد گردد.

علامه ابن حجر شافعي در صواعق المحرقه ص 189 مي گويد: امام جعفر صادق (ع) مي فرمايد: به خدا سوگند ما خاندان رسالت يا مقتول و يا مسموم مي باشيم. و علت اختلاف مورخين در عامل مسموم كننده امام هادي ناشي از آن است كه امام همان طوري كه در نور الابصار شبلنجي آمده است معاصر يا پنج خليفه عباسي بوده است كه عبارتند از واثق، سپس متوكل، آنگاه پسر منتصر سپس مستعين پسر برادر متوكل، و بالاخره معتز پسر متوكل، مورخين در سال وفات امام هادي دچار اختلاف مي باشند.

يعقوبي مي گويد: علي بن محمد امام هادي (ع) روز چهارشنبه سه روز به آخر جمادي الاخر سال 254 مانده در سامرا وفات يافت، معتز برادرش ابواحمد بن متوكل را مأمور كرد تا بر جنازه امام در خيابان ابواحمد نماز بخواند، وقتي كه مردم زيادي گرد آمدند، صداي ناله و ضجه ي آنها بلند شد و آنگاه در ميان تظاهرات عده كثيري از مردم جنازه را به منزل امام آوردند و در همانجا دفن نمودند حضرت به هنگام شهادت چهل سال داشت.

امام هادي در خلافت معتز خليفه ششم از خلفاي سامراء كه



[ صفحه 188]



در سال 255 - 252 حكومت مي كرد رحلت نمود.

ديار بكري در تاريخ الخميس قسمت سوم كتاب خود به گونه ي ديگر سخن رانده و مي گويد: امام علي نقي كه در ميان شيعيان ملقب به هادي مي باشد در سال 253 وفات يافت او يكي از پيشوايان دوازده گانه اسلام و فرزند امام جواد (ع) است.

مسعودي در كتاب الوصيه ص 199 مي گويد: ابوالحسن امام هادي بيمار شد و بر اثر آن بيماري كه ناشي از مسموميت بود درگذشت، رحلت وي در سال 254 بود، ابامحمد امام حسن عسكري بر بالين پدر حاضر شد.

حضرت نيز نور و حكمت و مواريث پيامبران و سلاح و شمشير را به او سپرد و به او وصيت نمود و جان به جان آفرين تسليم كرد سن شريفش چهل سال و 6 ماه به قولي 42 سال بود. ولادت او در رجب سال 214 هجري بود وي مدت هفت سال با پدرش كه در قيد حيات بود زندگي كرد.

و آنگاه پس از فوت پدر مدت سي و سه سال امر امامت را عهده دار بود. و آنگاه در سن چهل سالگي به دستور خليفه عباسي با مسموميت از دنياي فاني به ديار باقي شتافت. «سلام الله عليه من الآن الي يوم القيامه».



[ صفحه 189]