متوكل براي زير نظر گرفتن امام هادي - عليه السلام - از روش نياكان پليد خود استفاده مي كرد و در صدد بود به هر وسيله ممكن فكر خود را از طرف حضرت راحت كند. روش مأمون را در مورد كنترل فعاليتهاي امام پيش از اين ديديم:

او از طريق وصلتي كه با حضرت جواد - عليه السلام - برقرار كرد، توانست كنترل و سانسور را حتي در درون خانه امام بر قرار سازد و تمام حركات و ملاقاتهاي حضرت را زير نظر داشته باشد. پس از شهادت امام جواد - عليه السلام - و جانشيني امام «هادي» به جاي پدر، ضرورت اجراي چنين نقشه اي بر خليفه وقت كاملاً روشن بود، زيرا اگر امام در مدينه اقامت مي كرد و خليفه به او دسترسي نمي داشت، قطعاً براي حكومت جابرانه او خطر جدي دربر مي داشت. اينجابود كه كوچكترين گزارشي درباره خطر احتمالي امام، خليفه را بشدت نگران ساخت و منجر به انتقال امام به سامرا گشت. توضيح اينكه:

«عبدالله بن محمد هاشمي» ، فرماندار وقت مدينه، طي نامه اي خليفه را بشدت از فعاليتهاي سياسي امام نگران ساخت و پايگاه اجتماعي آن حضرت را براي متوكل تشريح كرد [1] ، ولي حضرت با ارسال نامه اي براي متوكل ادعاهاي «عبدالله» را رد كرد و از او به متوكل شكايت كرد.

متوكل مانند اغلب سياستمداران جهان، با يك حركت مزورانه و دو پهلو، از يك طرف «عبدالله بن محمد» را از كار بركنار كرد و از طرف ديگر به كاتب دربار خويش دستور داد نامه اي به حضرت بنويسد كه بر حسب ظاهر علاقه متوكل را نسبت به امام - عليه السلام - بيان مي كرد، ولي در واقع دستور جلب محترمانه! حضرت بود و بعداً خواهيم ديد كه متوكل چه فشارها و تضييقاتي براي امام - عليه السلام - فراهم ساخت. نامه بدين مضمون بود:

«بنام خدا، پس از حمد و ثناي خداوند، امير المؤمنين شما را خوب مي شناسد، شخصيت، بزرگواري و نسبت و قرابت شما را با رسول خدا (ص) رعايت مي كند، و تنها هدف او جلب رضايت و خشنودي خداوند و شما است. اكنون دستور دادند كه طبق درخواست شما فرمانده جنگ و امام جمعه شهر، «عبدالله بن محمد» ، كه مرتكب خلاف اهانت به شما شده است، بركنار و به جاي او «محمد بن فضل» منصوب شود. او دستور دارد در برابر امر شما مطيع بوده در تكريم و تعظيم شما نهايت سعي و كوشش را به عمل آورد تا بدان وسيله به خدا و رسول او و اميرالمؤمنين (متوكل) تقرب جويد.

امير المؤمنين مشتاق ديدار شما است تا تجديد عهدي صورت گيرد، اگر مايل به زيارت خليفه باشيد و به آن علاقه داريد مي توانيد به اتفاق خانواده و دوستان و علاقه مندان حركت كنيد. برنامه سفر به اختيار خودتان است، هرجا خواستيد توقف نماييد. در صورت تمايل، خدمتگزار خليفه، «يحيي بن هرثمه» ، ملازم ركاب خواهد بود و به خدمتگزاري شما مفتخر خواهد شد، زيرا شما نزد ما محترميد و ما شديداً به شما علاقه منديم. والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته [2] .

بدون ترديد امام از سوء نيت متوكل آگاه بود، ولي چاره اي جز رفتن به سامرّاء نداشت، زيرا قبول نكردن دعوت متوكل سندي در تأييد گفتار سعايت كنندگان مي شد و باعث تحريك بيشتر متوكل مي گرديد و بهانه بيشتري به دست او مي داد كه تضييقات و مشكلات فراواني را براي حضرت فراهم كند. دليل اينكه امام از نيت شوم متوكل آگاه بود و بناچار به اين سفر اقدام نمود، جملاتي است كه امام بعدها در سامرّاء مي فرمود: «مرا از مدينه با اكراه با سامرّاء آوردند» [3] .

در هر حال امام نامه دعوت را دريافت داشت و ناگزير همراه «يحيي بن هرثمه» عازم سامرّاء گرديد.

[4] .