پس از شهادت يحيي، در زمان مستعين باقيمانده ي ياران او به ايران گريختند و در مراكز مهم ايران به هم پيوستند و آنها را نيز كه در زمان مأمون هم عقيده بودند پيدا كردند. به هر حال پس از تحولات، محمد بن ابراهيم را به رهبري تعيين كردند و او آنها را به حسن بن زيد شوهر خواهرش راهنمايي كرد و گفت: من عاجزم و از سياست بي اطلاعم. به حسن بن زيد نيز نامه نوشت و آنها پيش حسن آمدند و او هم قبول كرد و به صورت گسترده اي بيعت شد.

ابن فقيه همداني نيز مي نويسد: در سال 250 محمد بن رستم كلاري و محمد شهرياران روياني از خاندان معدان وارد ري شدند و آنها هم حسن بن زيد را لايق يافتند و به رهبري برگزيدند. در رمضان 250، روز عيد فطر در منطقه ي كلار و رويان خطبه ي نماز جمعه خوانده شد.

سرانجام نهضت علويان و دولت سادات در طبرستان و گرگان و گيلان و ديلمان گسترش يافت و قريب هفتاد سال [1] ادامه داشت. مردم از شر ظلم و اجحاف عباسيان آسوده بودند و



[ صفحه 414]



مهم تر از همه اينكه از ميان آنان ديلمان برخاستند. بخصوص آل بويه كه زمامداري قسمت اعظم ايران را به دست گرفتند و مذهب شيعه را در بخش وسيعي از ايران رسميت دادند.

نكته ي قابل توجه اين است كه اين نهضت ها اگر چه به وسيله ي علويان زيدي هدايت و رهبري مي شد ولي عباسيان از امام هادي واهمه داشتند و لذا جاسوسان آنها هميشه در كشف رابطه ي نهضت طبرستان با خاندان امامت درگير بودند. سرانجام نامه ها و مكاتباتي بين حسن بن زيد و برادرزاده اش محمد بن علي بن خلف يا خالد كشف كردند و اين دو، از هواداران امام هادي بودند. [2] لذا جمعي را در بغداد دستگير كرده و به سامرا فرستادند. در ميان آنان محمد بن علي عطار، ابوهاشم جعفري و دو پسر امام هادي، جعفر و حسن عسكري نيز بودند.