امام در سامره زير نظر جاسوسان متوكل شب و روز مورد مراقبت بود و مي كوشيد طبق آن وضع دشوار رفتار كند و كارهاي خود را در آن محيط سخت انجام دهد. فعاليت هاي او (ع) در آن دايره ي پر تشويش محدود مي شد و حتي الامكان مي كوشيد برخوردي روي ندهد. او (ع) با توجه به فشار و مراقبت شديدي كه متوجه او و ياران او بود، حركت خود را در دو زمينه آغاز كرد:

1- آگاه ساختن امت و نشان دادن مواضع علمي خود به صورت پاسخ گفتن به شبهه ها و جواب به پرسش هائي كه خليفه از او مي كرد، تا آن امام را در تنگنا قرار دهد و نتواند از عهده ي حل آن بر آيد. مثلا متوكل از «ابن سكيت» خواست مسأله اي پيچيده و دشوار در حضور او مطرح كند و از امام (ع) جواب آن را بخواهد. «ابن سكيت»، برخي مسائل را كه سخت دشوار مي دانست از امام پرسيد و امام در آن مبارزه و مباحثه پيروز گرديد.

«يحيي بن اكثم»، متوكل را گفت: «دوست ندارم پس از پرسش هاي من از اين مرد چيزي پرسيده شود زيرا وقتي آشكار گردد كه او دانشمند است رافضيان تقويت مي گردند.» [1] .

امام (ع) پاسخ پرسندگان را مي داد و شبهه هاي كفرآميز را كه در اجتماع



[ صفحه 262]



او رايج بود رد مي كرد. [2] .

2- پشتيباني از پايگاه هاي خود و توجه داشتن به آن ها تا در خور امكان، نيازشان را برطرف سازد و كوشش در آموزش آنان و تقويت ايمانشان به شخص امام (ع) به عنوان اين كه در همه ي كارها فرمانده ي عالي آنان است.

امام با كوشش خستگي ناپذير و فراوان، هم خود را براي تجديد فعاليت پيروان خود مصروف مي داشت. هر وقت فرصت اين كارها دست مي داد و امكان فعاليت پيش مي آمد، پايگاه هاي خود را با هر روشي كه امكان داشت تقويت مي كرد تا در برابر مشكلات، نيروي پايداري به دست آورند و مجهز و آماده باشند. «براي امام هادي (ع) از راه هاي پنهاني و آشكار، و در هر صورت ممكن، پول هاي سرشار از قبيل خمس و زكات و خراج مي رسيد و آن ها را در مصالح عمومي اسلام به مصرف مي رسانيد تا جنبش فرو ننشيند. اين فعاليت ها البته دور از چشم حكمرانان و مركز حكومت عباسيان بود. [3] .