1. «السهر الذ للمنام والجوع يزيد في طيب الطعام» [1] .

بي خواب شدن و بيدار ماندن، خواب را لذيذتر مي كند و گرسنگي به خوبي پاكيزگي و لذت طعام و غذا مي افزايد.

فرمايش حضرت، اشاره به عبادت شب و روزه ي روز دارد، نه هر بيداري و گرسنگي. در حديثي از امام باقر عليه السلام از پدران و از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم مي خوانيم: «لا سهر



[ صفحه 275]



الا في ثلاث: متهجد بالقرآن، او طالب العلم، او عروس تهدي الي زوجها» [2] .

شب بيداري نيست مگر در سه چيز: شب زنده داري با كسي است كه شبها را براي خواندن قرآن، نماز و عبادت و يا در طلب علم و دانش بيدار بماند و يا در عروسي كه عروس را به خانه ي شوهرش مي برند.

عرض كرديم كه منظور حضرت هادي عليه السلام عبادت است، يعني انسان شب بيدار بماند و عبادت كند. نه اينكه شب را بيدار مانده و با ناداني و خوش گذراني و عياشي به سر مي برند اين «سهر» نيست.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرموده است: «نوم العاقل افضل من سهر الجاهل» [3] خواب عاقل و دانا بهتر از بيدار ماندن نادان است.

2. «اذكر مصرعك بين يدي اهلك، فلا طبيب يمنعك و لا حبيب ينفعك» [4] .

محل افتادن خود را در برابر اهل و عيالت ياد كن كه در آن حال طبيبي نيست تو را از مردن منع كند و دوستي نيست كه در آن حال تو را سود رساند.

امام هادي عليه السلام با اين حديث به حال جان كندن و احتضار انسان اشاره مي كند كه در آن حال هيچ كس توانايي نگهداشتن او را ندارد.

همچنين اشاره است به قول خداوند كه مي فرمايد:

(اذا بلغت التراقي) هنگامي كه روح انسان به چنبره (استخوانهايي كه گرداگرد گلو را گرفته) رسيد، (رسيدن جان به گلوگاه كنايه از آخرين لحظات عمر است) در اين هنگام اطرافيان او سراسيمه و دستپاچه به دنبال راه نجاتي مي گردند.

(و قيل من راق) گفته مي شود: آيا كسي هست كه بيايد و اين بيمار را از مرگ نجات دهد؟

اين سخن را از روي عجز و يأس و بيچارگي مي گويند، در حالي كه مي دانند كار از كار گذشته است و از دست طبيب نيز كاري ساخته نيست.

در آيه ي بعد به يأس كامل «محتضر» اشاره كرده مي فرمايد: (و ظن انه الفراق) در اين



[ صفحه 276]



حال او از زندگي به طور مطلق مأيوس شده و يقين به فراق و جدايي از دنيا پيدا مي كند.

(والتفت الساق بالساق، الي ربك يومئذ المساق) [5] و ساق پاها به هم پيچيده مي شود و لحظه ي مرگ فرا مي رسد. آخر اين آيه مي فرمايد: مسير همه ي خلايق در آن روز به سوي دادگاه پروردگار تو است.

آري بايد ياد كنيم كه همه به سوي او باز مي گردند و در دادگاه عدل او حاضر مي شوند و تمام راه ها به او ختم خواهد گشت. [6] .

3. در تحف العقول، از حضرت نقل شده كه مي فرمايد: «الدنيا سوق، ربح فيها قوم و خسر آخرون» دنيا بازاري است كه عده اي از آن سود، عده اي ديگر زيان مي برند.

4. «من التقي الله يتقي، و من اطاع الله يطاع، و من اطاع الخالق لم يبال سخط المخلوقين، و من اسخط الخالق فقمن ان يحل به سخط المخلوقين». [7] .

هر كه از خدا بپرهيزد، از او بپرهيزند و هر كه خدا را اطاعت كند، اطاعت شود (مردم مطيع آن باشند). و هر كه مطيع خدا است، از خشم مخلوق باك و ترس ندارد و هر كه خدا را به خشم آورد، پس سزاوار است كه به خشم مخلوق دچار شود.