در اين مورد ترجمه سخن مرحوم قزويني را مي آورم در كتاب الامام الهادي من المهد الي اللحد صفحه 508 - 515 مي نويسد:

امام هادي عليه السلام 40 يا 41 سال زندگي نمود قسمتي از عمر شريفش را در مدينه منوره به سر برد و قسمتي را در سامرا. در گذشته از گرفتاري ها و مصايبي كه در ايام زندگاني بر آن حضرت وارد گرديد چه در مدينه و چه در سامرا اطلاع حاصل نمودي كه ستمگران و طاغي ها و كارگزارانشان بر حضرت چه ظلم هايي نمودند.

اندكي از زندگي معتصم و واثق و متوكل و منتصر و مستعين و معتز كه حاكمان غاصب معاصر امام هادي عليه السلام بودند نيز ذكر نموديم. ناگفته نماند كه امام عليه السلام در زمان حكومت منتصر نفس راحتي كشيدند ولي مدت آن كوتاه بود.

بني عباس به آن ستم ها و ظلم ها كه نسبت به آن حضرت روا داشتند اكتفا ننمودند بلكه آن حضرت را مسموم نمودند كه در نتيجه آن حضرت با مظلوميت و مسموم از دنيا رفتند. البته سعي كردند كه اين كار پنهاني انجام گيرد و كسي از آن آگاه نشود زيرا مقدار علاقه و محبت مردم به ائمه طاهرين عليهم السلام را مي دانستند، حتي بعضي از درباريان بني عباس عظمت و جلالت امام عليه السلام را در دل پنهان مي نمودند.

از اين جهت جرأت نداشتند كه امام هادي عليه السلام را آشكارا به شهادت برسانند، از شورش همگاني ترس داشتند براي رسيدن به اهداف خبيث خود اين راه را برگزيدند و مخفيانه حضرت را مسموم نمودند تا كسي از آن آگاه نگردد، غافل از اينكه حقايق هميشه مخفي نمي ماند بلكه روزي آشكار مي گردد.



و مهما تكن عند امرء من خليفة++

و ان خالها تخفي علي الناس تعلم



[ صفحه 204]



مورخان نوشته اند كه امام هادي عليه السلام مسموم از دنيا رفت. اكنون نمونه اي از سخن مورخاني را كه به اين موضوع تصريح نموده اند از نظر خوانندگان مي گذرانيم:

1 - مورخ معروف مسعودي در كتاب مروج الذهب [1] مي گويد: و گفته شده كه امام علي النقي عليه السلام مسموم از دنيا رفت.

2 - شبلنجي در كتاب نورالابصار [2] مي نويسد: گفته مي شود كه آن حضرت مسموم وفات نمود.

3 - ابن صباغ مالكي در كتاب فصول المهمة مي گويد: گفته مي شود آن حضرت مسموم رحلت نمود.

4 - طبري شيعي در كتاب دلائل الامامة [3] مي گويد: در آخر سلطنت معتز ولي الله با سم به شهادت رسيد.

5 - سراج الدين رفاعي در كتاب صحاح الاخبار [4] مي گويد: در خلافت معتز در سامرا با سم به شهادت رسيد.

6 - محمد بن عبدالغفار حنفي در كتاب ائمة الهدي [5] مي نويسد: در اواخر زندگي حضرت مخفيانه او را مسموم نمودند.