امام ابوالحسن الهادي عليه السلام در گفتگويي كه با فتح بن يزيد گرگاني دارد، در اين گفتار، پرده از اين حقيقت برداشته است كه توصيف خالق دانا به صفتي كه محيط بر كنه ذات و حقيقت او باشد، محال است و در آن گفتار آمده است:

«آفريدگار را جز بدان چه خود را وصف كرده است نمي توان توصيف كرد، و كجا مي توان او را وصف كرد كه حواس از درك او عاجز و اوهام از رسيدن به او ناتوان و انديشه ها از حد و وصف او و ديده ها از احاطه ي به او قاصرند، خداوند از آن چه وصف كنندگان تعريف و توصيف كنند بالاتر است، در عين نزديكي دور و در عين دوري نزديك است بنابراين او در حالي كه دور است، نزديك و در حالي كه نزديك است دور مي باشد، او به وجود آورنده ي كيفيت است، پس نمي توان گفت او چگونه است، او ايجاد كننده ي مكان است پس نمي توان گفت او كجاست، زيرا او از كيفيت و مكان گسسته است، او تنهايي يكتا و بي نياز از همه چيز و همه نيازمند به اويند، نه فرزندي دارد و نه فرزند كسي است و كسي همتاي او نيست پس عظمت او والاست، و يا چگونه ذات مقدس حضرت محمد - صلي الله عليه و آله - را مي توان توصيف كرد، در حالي كه خداوند بزرگ او را با نام مقدس خويش قرين ساخته است و در بخشندگي خود شريك قرار داده و براي هر كه از او اطاعت كند پاداشي نظير پاداش اطاعت خود را مقرر فرموده است، زيرا مي فرمايد:

«و ما نقموا الا أن أغناهم الله و رسوله من فضله.» [1] .

يعني: (كافران و منافقان) به جاي آن كه به خاطر بي نيازي كه به لطف خدا و رسول خدا نصيب آنان شد، شكر گويند، در صدد انتقام و دشمني برآمدند.»



[ صفحه 140]



و به نقل از قول كساني كه اطاعت او را ترك كرده اند و خداوند آنها را در طبقات دوزخ و پوششهايي از قطران عذاب مي كند، مي فرمايد:

«يا ليتنا أطعنا الله و رسوله.» [2] .

يعني: اي كاش ما از خدا و پيامبرش اطاعت مي كرديم.

و يا چگونه مي توان حقيقت كساني را وصف كرد كه خداي بزرگ طاعت ايشان - يعني ائمه اهل بيت عليهم السلام - را به اطاعت پيامبرش قرين ساخته و مي فرمايد:

«أطيعوالله و أطيعوالرسول وأولي الأمر منكم.» [3] .

يعني از خدا و پيامبر، و صاحبان امر، از خودتان را فرمان ببريد.

و فرموده است:

«لو ردوه الي الرسول و الي أولي الأمر منهم.» [4] .

يعني: (منافقان) در صورتي كه اگر به پيامبر (صلي الله عليه و آله) و صاحبان فرمان مراجعه مي كردند.

و فرموده است:

«ان الله يأمركم أن تؤدوالأمانات الي أهلها.» [5] .

يعني: خداوند به شما امر مي كند كه امانتها را به صاحبانش باز دهيد.

و باز فرموده است:

«فاسئلوا أهل الذكر ان كنتم لا تعلمون.» [6] .

يعني: اگر شما نمي دانيد، از اهل ذكر و دانشمندان امت بپرسيد.

اي فتح! همان طوري كه خداوند بزرگ و پيامبر و خليلش و فرزندان



[ صفحه 141]



حضرت زهراي بتول (سلام الله عليها) را نمي توان توصيف كرد، همچنين مقام مؤمن و كسي را كه تسليم امر ماست، نمي توان وصف كرد...» [7] .

اين حديث شريف، توصيف خدا را به گونه اي كه حقيقت ذات او را بيان كند و اشاره به كنه ذات حق تعالي داشته باشد محال و امري غيرممكن دانسته است و همچنين نسبت به رسول اكرم - صلي الله عليه و آله - و جانشينان آن بزرگوار، ائمه ي معصومين عليهم السلام، بلكه مؤمن مسلماني را كه فرمانبردار اهل بيت عليهم السلام باشد، زيرا كه اوصاف از بيان ويژگيها و صفات والاي اين ذوات مقدسه قاصر و ناتوان است.