كاخهاي سلاطين بني عباس پر از كنيزكاني بود كه از نواحي مختلف كشور جذب شده بود، از جمله متوكل عباسي چهار هزار كنيز داشت كه با همه ي آنها نزديك بود [1] اما يكي از آنها را بسيار دوست مي داشت و تاب جدايي او را نداشت، همين كنيز روزي آمد و در برابر متوكل ايستاد، در حالي كه روي گونه اش با مشك كلمه ي «جعفر» - نام متوكل - را نوشته بود، متوكل نگاهي به او كرد و اين اشعار را خواند:



و كاتبة بالمسك في الخد جعفرا

بنفسي خط المسك من حيث اثر



لئن اودعت سطرا من المسك خدها

لقد اودعت قلبي من الحب أسطر [2] .



«نويسنده اي كه در گونه اش نام جعفر را با مشك نوشته است فدايش شوم خط مشك چقدر مؤثر است!

اگر او يك سطر از مشك گونه اش را به امانت دهد، به يقين چندين سطر از محبت قلب مرا به امانت گرفته است.»

طبيعي است كه به اين كنيزكان ميليونها دينار از بيت المسلمين مي بخشد و به همين دليل و در نتيجه ي اين قبيل تصرفات بي حساب بود كه اقتصاد عمومي دچار ضعف و سستي شده بود.

متوكل و ديگر خلفاي عباسي كاخهاي مجللي درست كرده بودند كه نظير آنها در سراسر كشور نبود، متوكل كاخي در كشتي ساخته بود كه بحتري در وصف آن مي گويد:



غنينا علي قصر يسير بفتية

قعود علي ارجائه و قيام



تظل البزاه البيض تخطف حولنا

جاجي ء طير في السماء سوام



تحدر بالدراج من كل شاهق

تخضبه أظفار هن دوام



فلم أركالقا طول يحمل ماؤه

تدفق بحر بالسماحة طام



[ صفحه 433]



و لا جبلا كالز ويوقف تارة

و ينقاد اما قدته بزمام [3] .



«و بي نيازيم، روي كاخي كه حركت مي كند با غلاماني كه در اطراف آن نشسته و ايستاده اند

پيوسته بازهاي سفيد، در اطراف ما سينه هاي پرندگاني را كه در آسمان پرواز مي كنند شكار مي كنند.

دراجها از بالاي هر بلندي سرازير مي شوند در حالي كه چنگالهايشان پيوسته خضاب است

من چون «قاطول» دريايي را نديده ام كه خود آب را حمل كند و سخاوتمندانه در اختيار قرار دهد

و همچون «زو» كوهي را مشاهده نكرده ام كه يكبار بايستد و تسليم باشد و يا زمام آن را به دست گيري.»

به راستي متوكل ميليونها دينار براي كاخهاي خود خرج كرد، شابشتي مي گويد: «متوكل دويست و هفتاد و چهار هزار هزار دينار درهم و صد هزار سكه طلا كه مجموع ارزش سكه ها به عرف آن زمان با نقدينه هاي ديگر، پانصد و سيزده هزار هزار و بيست و پنج هزار دينار (000، 025، 513) مي شود.» [4] صرف مخارج بناي اين كاخها كرده است.

نويري مي گويد:

«متوكل در ساختن كاخهاي خود، صد هزار دينار و پنجاه هزار هزار سكه طلا و دويست و پنجاه و هشت هزار هزار و پانصد هزار (000،500، 258) درهم هزينه كرد.» [5] اينك ما به بعضي از كاخهاي وي اشاره مي كنيم كه از بيت المال مسلمين بنا كرد:



[ صفحه 434]