كنيه وي «ابوالحسن»، اهل دورق اهواز است. [1] برخي معتقدند كه وي اهل «هنديجان فارس» است. [2] او در اهواز نشو و نما كرد و به مرتبه ي «فقاهت» رسيد. او از مفاخر علما و مشهورترين شاگردان امام هادي به شمار مي رفت. علي از بزرگان پرهيزگار و پاكدامن بود و راويان درباره ي او گفته اند: «هنگام طلوع خورشيد براي خدا به سجده مي افتاد و سرش را بلند نمي كرد تا اينكه هزار نفر از برادران ديني اش را دعا مي كرد. ازاين رو، پيشاني وي در اثر سجده هاي زياد و طولاني، همانند زانوي شتر، پينه زده بود و اين نبود مگر به خاطر عبادت بسيار و سجده در پيشگاه حق.» [3] .

همچنين در اين باره داستان معروفي روايت شده كه از جايگاه والاي عبادات او حكايت مي كند: در سال 226 هجري، علي بن مهزيار در حالي كه در سفر حج خانه خدا بود، در منزل «قرعاء» كه مكاني ما بين قادسيه و عقبه است، شب را به سر مي برد. آخر شب كه فرا مي رسد، وي براي گرفتن وضو از جايش بلند مي شود و در حالي كه مسواكي در دست داشت، بيرون مي رود. هنگامي كه شروع به مسواك زدن مي كند، مي بيند كه سر مسواكش مانند شعله ي آتش زبانه مي كشد و مثل خورشيد مي درخشد. اما هنگامي كه دستش را به آن نزديك مي كند، متوجه مي شود كه هيچ حرارتي ندارد و تنها نور مطلق است.

در همين حال آيه ي شريفه ي) الذي جعل لكم من الشجر الاخضر ناراً (را تلاوت مي كند و به سمت جايگاه خود باز مي گردد. در اين زمان دوستان او كه در اثر شدت سرما به مقداري آتش نياز داشتند، با ديدن او گمان مي كنند كه علي بن مهزيار برايشان آتش فراهم كرده است. اما هنگامي كه نزديك شد، همه آنان با كمال تعجب مي بينند كه آن آتش هيچ حرارتي ندارد.

روشنايي آن تكه چوب گاهي كم رنگ مي شد و گاهي شعله مي كشيد و اين حالت تا سه مرتبه ادامه يابد و پس از آن كاملاً خاموش مي گردد؛ به طوري كه در سر مسواك هيچ اثري از سوختگي و سياهي ديده نمي شد.

هنگامي كه علي بن مهزيار خدمت امام هادي (ع) رسيد و اين حكايت را بيان داشت، آن حضرت مقداري در آن مسواك تأمل كردند و فرمودند: آن نور به خاطر ميل و رغبت تو به ما اهل بيت (ع) و اطاعت تو از من و پدرانم است. [4] .

اين شخصيت بزرگوار از امام رضا (ع) نيز حديث نقل مي كرد. علي از ياران نزديك امام جواد و امام هادي (ع) به شمار مي رفت و آن بزرگواران وي را به عنوان وكيل خويش منصوب كرده بودند و توقيع (امضا) آنها هنوز موجود است.

وي از مفسران قرن سوم هجري است و بيش از سي كتاب و رساله در زمينه هاي مختلف معارف اسلامي دارد. او كتاب تفسير، و نيز كتابي به نام «حروف القرآن» در زمينه ي قرآن دارد. [5] .

او آثاري در زندگينامه ي پيامبران، فقه و مقالاتي در اشربه، بازرگاني و پيشه وري نگاشته است. [6] .

برخي از كتب علي بن مهزيار از اين قرار است: كتاب الوضوء، كتاب الصلاة، كتاب الزكاة، كتاب الصوم، كتاب الحج، كتاب الطلاق، كتاب الحدود، كتاب الديات، كتاب التفسير، كتاب الفضائل، كتاب العتق و التدبير، كتاب التجارات و الاجارات، كتاب المكاسب، كتاب المثالب، كتاب الدعاء، كتاب التجمل و المروة و كتاب المزار... [7] .

علي بن مهزيار در اسناد حدود 437 روايت واقع شده است و از امام رضا، امام جواد و امام هادي (ع) و ديگران حديث نقل كرده است. [8] .

امام جواد (ع)، علي بن مهزيار را با پيام ها و نامه هاي عطرآگيني ستود؛ از جمله حضرت در نامه ي ذيل او را چنين تحسين مي كند:

«اي علي! در پيروي كردن، انجام دستورها، خيرخواهي و پندگويي تو را آزمودم (و تو سرافراز از بوته ي آزمايش بيرون آمدي). پس اگر بگويم كسي را مانند تو نديده ام، چه بسا راست گفته باشم. خداوند به تو بهشت برين و آن مقامات والايي كه نمي داني، پاداش دهد. من مقام تو و خدمات شبانه روزي تو را در سرما و گرما از نظر دور نداشته ام. از خداوند مي خواهم در روز قيامت كه همه را گرد مي آورد، آن چنان مخلوقات خود را شيفته و دوستدار تو كند كه مايه ي رشك باشد. به درستي كه خداوند شنونده ي دعاهاست...» [9] .

اين نامه تجليل، تقدير و بزرگداشت امام را به علي به خوبي نشان مي دهد و مي بينيم كه حضرت مي فرمايد در ميان اصحاب خود كسي را مانند ابن مهزيار در دانش، پرهيزگاري و ورع نديده است.

با اندكي تأمل در اين توقيع، مي توان از جايگاه رفيع و ارزشمند علي بن مهزيار نزد اهل بيت (ع) آگاه شد؛ زيرا آن بزرگواران هيچ گاه اهل مبالغه و زياده روي نبودند، ضمن اينكه هميشه پيرامون ائمه (ع) چنين شيعيان و اصحاب مخصوصي ـ اگر چه به صورت معدود ـ حضور داشته اند كه آنها نيز مي توانسته اند با توجه به ظرفيت بالاي معرفت و لياقت خود و البته در پرتو عنايت خاص اهل بيت (ع) به چنين عنايات و مراتبي دست پيدا كنند.

ديگر از خدمات اين صحابي وفادار ائمه (ع) عبارت اند از:

ـ شناساندن امام هادي (ع) به مردم بعد از شهادت پدر بزرگوارش؛

ـ تبيين مسائل فقهي و پاسخگويي به سؤالات فقهي مردم؛

ـ رساندن نظر فقهي امام به مردم؛

ـ ترويج ولايت امام جواد (ع) در ايران زمين به ويژه اهواز؛

ـ بر عهده گرفتن وكالت امام جواد و امام هادي (ع)؛

ـ برقراري ارتباط مردم با امام، با وجود خفقان عباسي؛

ـ منشأ آرامش و خير بودن در اهواز. [10] .

در پايان بايد گفت كه نه تنها خود علي بن مهزيار جزء اصحاب ويژه و مورد اطمينان اهل بيت (ع) به شمار مي آمده، بلكه ديگر نزديكان او نيز از اين الطاف و عنايات بي بهره نبوده اند. به عنوان مثال؛ برادر او يعني ابراهيم نيز از شيعيان برجسته و با اخلاص بوده و روايت شده كه يكي از سفراي امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) بوده و توانسته خدمت آن حضرت مشرف شود و داستان اين زيارت معنوي، مشهور است و در كتاب شريف «كمال الدين» ذكر شده است. همچنين محمد، پسر علي بن مهزيار نيز از اصحاب و راويان ثقه ي حضرت هادي (ع) به شمار رفته است.

سال رحلت او مشخص نيست. به يقين او تا تاريخ 229 ق زنده بوده است؛ زيرا به قول نجاشي در آن تاريخ از محمد بن علي بن يحيي انصاري، معروف به «ابن اخي» از او روايت كرده است.

شايان توجه اينكه: علي بن مهزيار كه به خدمت حضرت ولي عصر (ع) تشرف حاصل كرده است، علي بن ابراهيم مهزيار، برادر زاده ي علي بن مهزيار است. [11] .

مزار شريف علي بن مهزيار در شهر اهواز واقع شده است و هم اكنون داراي بارگاه با شكوهي است و مورد توجه مخصوص شيعيان و ارادتمندان به آستان اهل بيت (ع) قرار دارد.