روزگار متوكل
پس از واثق، برادرش متوكل، مسند خلافت را غصب كرد و پانزده سال تمام (232 - 247 ق) هر چه در توان داشت ستم كرد.
وي سامرا را پايتخت خويش ساخت و از ميان كاخهاي بزرگ شهر، قصر هاروني را براي خودش و قصر معتصم را كه معروف به جوسق بود براي پسرش محمد منتصر، و قصر مطيره را براي پسر ديگرش
[ صفحه 45]
ابراهيم مؤيد، و قصر بزرگوار را براي پسر ديگرش معتز انتخاب كرد. [1] .
احتمال مي رود كه پس از معتصم عباسي، متوكل بيشترين سهم را در عمران و آباداني سامرا داشته باشد، البته نه به خاطر رفاه مردم و ارتقاي فرهنگ مسلمانان، بلكه درست برعكس آن، براي رفاه خود خليفه و شاهزادگان عباسي و دولتمردان و ستمگران كاخها يكي پس از ديگري در سامرا ساخته مي شد.
نويسنده ي تاريخ سامرا، در حدود سي كاخ نام مي برد كه توسط متوكل در سامرا ساخته و پرداخته شد، ما براي اختصار از تفصيل آنها معذوريم تنها فهرست مجملي از آن را در اينجا ذكر مي كنيم و باشد كه ضمن تاريخ سامرا، مدعيان خلافت اسلامي را نيز در آيينه تاريخ به تماشا بنشينيم:
1- قصر الاحمديه، كاخ ويژه پسر متوكل، ابوالعباس احمد معتمد.
2 - قصر الاشناس، در غرب سامراي قديم و در شمال سامراي امروز واقع، و كاخ مخصوص اشناس ترك، يكي از سرلشگران عباسي بوده است.
3 - قصر البديع، كاخي بزرگ و بلند كه از فرط زيبايي به آن بديع مي گفتند.
4 - قصر البرج، قصري كه متوكل براي تأسيس آن،
[ صفحه 46]
ده ميليون درهم از بيت المال مسلمانان احتكار و اتلاف كرد. [2] .
5 - قصر بزكوار يا بلكوار، كاخ مخصوص معتز پسر ديگر متوكل.
6- قصر البهو، كاخي كه براي ساخت آن، 25 ميليون درهم، از طرف متوكل پرداخته شد.
7- قصر التل، براي ساخت اين كاخ نيز پنج ميليون درهم از كيسه ي بيت المال، خليفه پرداخت كرد، اين قصر را كه تل العليق و تل المخالي نيز مي نامند، حديثي است بس دلكش و معروف كه به حديث التل و حديث تل المخالي مشهور است.
پاورقي
[1] مأثر الكبراء في تاريخ سامرا، ج 1، ص 39.
[2] همان، ص 47 به نقل از مروج الذهب، تاريخ مسعودي.