مرد بزرگي با نام ابودلف قاسم بن عيسي عجلي كرجي (ح 150 - 226 ق) ، از اميران برجسته ي عصر اول عباسي كه در شعر و ادب و موسيقي و نيز جنگاوري و شناخت و همچنين در جود و بخشندگي پر آوازه بود، باني اين مسجد است. او چنان شجاع و بخشنده بود كه در ميان عرب، به اين دو صفت ضرب المثل گشت، وي شهرت خويش را بيشتر مديون شهري است كه با نام كرج آن را ساخت و كرج ابودلف نام گرفت، (شهري كه نزديك اراك كنوني بوده است) .



[ صفحه 124]



توفيق عظيم او اين كه دوستدار اهل بيت اطهار و هوادار آل عدالت، اولاد حيدر كرار بود، تا آنجا كه برخي او را شيعه ي غالي تصور كرده اند.

در خصوص شجاعت و سخاوت وي داستانهايي نقل كرده اند كه هر يك حاكي از روح بزرگ و سيرت ستوده ي اوست، حتي به امام حسن عسكري عليه السلام نسبت داده اند كه فرمود:

«ان ابا دلف الذي كان من اعاظم الامراء و كان مشهورأ بالجود تصدق يومأ بجلة من التمر و كان عدد ما فيها ثلاثة آلات و ستين تمرة فعوضه الله ثلاثة آلات و ستين قرية بكل تمرة قرية» [1] .

- براستي كه ابودلف، كسي كه از اميران بزرگ و مشهور به جود و بخشش بود، روزي زنبيل بزرگي پر از خرما را كه 3060 عدد خرما داشت، تصدق داد كه خدا در عوض آن 3060 دهكده و شهر بهشتي در سراي باقي به او بخشيد، درست براي هر خرمايي، شهري.

سفرنامه اي نيز از او با نام «سفر نامه ي ابو دلف در ايران» در دست است و چاپ شده است.



[ صفحه 125]



مسجد بزرگ ابودلف، يا «جامع ابودلف» مسجدي است بس بزرگ در متوكليه ي سامرا، كه در دوره ي عباسي (246 ق.) ساخته شده، مساحت كل مسجد بالغ بر 29786/5 مي شود كه داراي 18 درب ورودي و چندين رواق است.



[ صفحه 129]