همان گونه كه پيشتر اشاره شد طبق نقل مسعودي حضرت امام هادي عليه السلام خود را از بسياري از شيعيان خود - مگر از عده ي قليلي از خواص خود - پنهان مي كرد و چون امر به حضرت امام حسن عسكري عليه السلام منتهي شد. آن حضرت از پشت پرده با خواص و غير خواص تكلم مي فرمود، مگر در آن اوقات كه سوار مركب مي شد و به خانه مي رفت. اين رفتار مقدمه اي براي غيبت حضرت صاحب الزمان عليه السلام بود كه شيعيان به اين نوع ارتباط انس گيرند و از غيبت وحشت نكنند و عادت در احتجاب و اختفاء جاري شود.

حضرت مهدي عليه السلام در دوران غيبت صغري توسط نايبان خاص خود با مردم ارتباط داشت. آن حضرت عليه السلام چندي عثمان بن سعيد عمري را - كه از اصحاب جد و پدرش بود و ثقه و امين ايشان قرار داشت - نايب خود قرار داد و به توسط وي به عرايض و سؤالات شيعه جواب مي دهد.

پس از عثمان بن سعيد، فرزندش محمد بن عثمان به نيابت امام منصوب شد و پس از وفات حسين بن روح نوبختي علي بن محمد سمري نيابت ناحيه ي مقدسه امام را داشت.

چند روز به مرگ علي بن محمد سمري (كه در سال 329 هجري اتفاق افتاد) مانده بود كه از ناحيه ي مقدسه توقيعي صادر شد كه در آن به علي بن محمد سمري



[ صفحه 174]



ابلاغ شده بود كه تا شش روز بدرود زندگي خواهد گفت و پس از آن در نيابت خاصه بسته و غيبت كبري واقع خواهد شد و تا روزي كه خدا در ظهور آن حضرت اذن دهد، غيبت دوام خواهد يافت [1] و به مقتضاي اين توقيع غيبت امام زمان عليه السلام به دو بخش منقسم مي شود.

اول غيبت صغري كه از سال دويست و شصت هجري شروع نموده و در سال سيصد و بيست و نه خاتمه مي يابد و تقريبا هفتاد سال مدت امتداد آن مي باشد.

دوم غيبت كبري كه از سال سيصد و بيست و نه شروع كرده و تا وقتي كه خدا بخواهد ادامه خواهد يافت.

پيامبر خدا صلي الله عليه و اله در يك حديث متفق عليه [2] مي فرمايند:

لو لم يبق من الدنيا الا يوم واحد لطول الله ذاك اليوم حتي يبعث فيه رجلا من امتي و من أهل بيتي يواطي اسمه اسمي يملاء الأرض قسطا و عدلا كما ملئت جورا و ظلما.

«اگر از عمر دنيا جز يك روز نمانده باشد خدا آن روز را دراز مي كند تا مهدي از فرزندان من ظهور نموده دنيا را پر از عدل و داد كند چنان كه از ظلم و جور پر شده باشد». [3] .



[ صفحه 177]