چهره هاي درخشان زيادي از سادات علوي و دانشمندان و دانشوران بسياري از علماي اسلام در سرزمين سامرا عمري را سپري كرده يا در حول و حوش تربت عسكريين عليهماالسلام دفن گشته اند كه ما تنها فهرستي از آنها را در اين بخش تقديم مي كنيم:

1 - محمد بن حسين، از نوادگان امام حسن عليه السلام.

2 - محمد بن صالح، از سادات حسني و از شاعران شهيد شيعه.

3 - عبيدالله بن عبدالله، از سادات حسني كه روزگاري نيز در كوفه امير بوده است.

4 - ابوالفضل محمد بن جعفر فرزند حسن مثني پسر امام حسن مجتبي عليه السلام كه در زندان عباسيان شهيد شد.

5 - موسي بن محمد، فرزند سليمان بن داوود پسر حسن المثني بن الامام الحسن عليه السلام.



[ صفحه 329]



6 - محمد بن قاسم، از نوادگان امام سجاد عليه السلام.

7 - قاسم بن عبدالله، فرزند حسين بن علي زين العابدين عليه السلام.

8 - علي المكفل از نوادگان زيد شهيد فرزند امام سجاد عليه السلام.

9 - علي بن ابراهيم بن علي بن عبيدالله فرزند حسين اصغر پسر امام سيد الساجدين عليه السلام كه در جلو خانه جعفر فرزند معتمد خليفه ي عباسي، او را كشتند و قاتلش شناخته نشد.

10 - زيد بن موسي معروف به زيدالنار، فرزند امام موسي كاظم عليه السلام.

11 - عبدالله بن حسين، از نوادگان جعفر طيار [1] .

12 - ابومحمد حسن فحام سامرائي، فرزند محمد بن يحيي، كسي كه شيخ طوسي در امالي خويش مجلس دهم و بخشي از مجلس يازدهم را از او روايت مي كند [2] .

13 - عثمان بن سعيد عمري كه عسكري نيز خوانده مي شود، بزرگمردي كه اولين نائب خاص از نواب اربعه ي مولا ولي عصر روحي فداه مي باشد.

14 - ابوالحسن علي بن محمد سمري يا سامرائي، آخرين نائب خاص از نائبان چهارگانه حضرت بقيةالله عجل الله فرجه.

15 - عبدالرحمان بن احمد بن جبرويه، معروف به ابومحمد عسكري، از متكلمان شيعه كه خوشنويس (حسن التصنيف) و زبان آور (جيد الكلام) بود، از جمله كتاب هايش: كتاب الكامل در امانت و كتاب حسن است.

16 - ابوزكريا يحيي بن عبدالحميد حماني، خطيب بغدادي پس از آن كه او را با اوصافي چون: صدوق، ثقه مي ستايد مي گويد كه از او نقل شده كه گفت: مات معاويه علي غير ملة الاسلام؛ معاويه در حالي از دنيا رفت كه مسلمان نبود، سپس مي نويسد: حماني در سال 228 ق در ماه رمضان، در سامرا وفات يافت و او نخستين كسي از محدثان متقدم بود كه در سامرا درگذشت. [3] .



[ صفحه 330]



هنگامي كه متوكل عباسي از امام هادي عليه السلام مي پرسد: شاعرترين شاعران كيست؟

امام عليه السلام مي فرمايد: حماني، چنان كه مي گويد:



لقد فاخرتنا من قريش عصابة

بمط خدود و امتداد الاصابع



فلما تنازعنا المقال قضي لنا

عليهم بما يهوي نداء الصوامع



فان رسول الله أحمد جدنا

و نحن بنوه كالنجوم الطوالع



گروهي از قريش با ريش دراز و انگشتري بزرگ با ما مفاخره مي كنند و فخر مي فروشند.

و هنگامي كه با ما نزاع مي كنند و سخن را به درازا مي كشند، صداي اذان است كه از مأذنه هاي مسجدها بلند مي شود و به بحث خاتمه مي دهد.

چرا كه رسول خدا حضرت احمد صلي الله عليه و اله جد ماست و ما پسر آن حضرتيم كه چون ستارگان مي درخشيم و نور مي دهيم.

متوكل گفت: منظور از «نداء الصوامع» چيست؟

امام فرمود: «اشهد ان لا اله الا الله و أشهد أن محمدا رسول الله، جد من، نه جد تو..» [4] .

17 - ابراهيم بن عباس صولي كاتب (176 - 243 ق) از شاعران بزرگ شيعي و از ستايشگران آل عدالت عليهم السلام، شاعر امام رضا عليه السلام كه حضرت به او بيش از دعبل خزاعي التفات مي فرمود و ابراهيم را بر او مقدم مي داشت و دعبل خزاعي نيز مي گفت: اگر ابراهيم به شعر روي آورد، ما را جا خواهد گذاشت، ديگر براي ما جايي در عرصه ي شاعري نخواهد ماند.

اين بزرگ مرد را با الفاظي چون: اعجوبه ي عصر خويش، بهترين نويسنده ي عصر عباسي و.. ستوده اند، علامه شوشتري پس از آن كه مي گويد: «صول» مردي بود از نژاد ترك كه ابراهيم صولي به او نسبت مي برد، مي نويسد:

«ابراهيم صولي نويسنده اي حاذق و بليغ و فصيح و مبتكر بود» مرقدش را نيز در



[ صفحه 331]



حول و حوش آستان قدس عسكريين عليهماالسلام نوشته اند [5] .

18 - علي بن محمد بن احمد مصري، در سال 257 ق در سامرا متولد گشته و در سال 338 ق از دنيا رفته است، وي را پارسا، زاهد، فقيه، عارف به حديث خوانده اند و بيش از بيست كتاب و رساله اش را نام برده اند.

19 - علي بن جعفر مدني، از اهل علم و راويان و حافظان حديث در سامرا، پس از 72 سال عمر، در سال 234 درگذشته است.

20 - جعفر بن علي الهادي عليه السلام معروف به جعفر كذاب و تواب [6] .

21 - سيد احمد پسر امام هادي عليه السلام.

22 - زيد بن علي، پسر امام هادي عليه السلام.

23 - عبدالله بن علي، پسر امام هادي عليه السلام.

24 - سيد علي، پسر امام هادي عليه السلام.

25 - موسي بن علي، پسر امام علي هادي عليه السلام.

26 - عليه دختر امام هادي عليه السلام.

27 - ابوالعباس احمد نجاشي، نويسنده ي كتاب معروف «رجال نجاشي»، كه به اعتقاد بعضي بهترين و معتبرترين كتاب در علم رجال است، اين بزرگ رجالي شيعه - كه رحمت خدا بر او باد - در سال 372 متولد و در سال 450 در مطيرآباد متوفي گشته است، مطيرآباد يا «مطيره» روستايي است در نواحي سامرا.

28 - افشين از سرسپردگان و سپاهيان بني عباس كه به دست آنها نيز زنداني شد تا دارش زدند و جسدش را سوزانيدند.

29 - بابك خرم دين.

30 - بغاء تركي (در گذشته 248) از سركردگان سپاه بني عباس كه با آل علي عليه السلام ميانه ي خوبي داشت و به فقراي سادات احسان بسيار مي كرد.



[ صفحه 332]



31 - مازيار، فرمانرواي طبرستان، كه پس از زنداني شدن و شكنجه در سامرا جان باخت [7] .

32 - حافظ حسن فرزند عرفة بن يزيد، ابوعلي عبدي بغدادي، (م 357) وي كه از علماي عامه و از راويان حديث غدير است پيش علماي سني موثق و مورد اعتماد است، او پس از 110 سال عمر، در سامرا درگذشته است [8] .