بازگشت

علم و دانش امام (ع)


بدون شك بعد علمي و آگاهي گسترده ائمه عليهم السلام در همه زمينه ها از پايه هاي اساسي امامت در طول حيات آن به شمار رفته و به عنوان يكي از معيارهاي مطمئن و روشن - كه در دسترس همگان قرار داشت - براي تشخيص امام برگزيده از سوي خدا، از مدعي امامت، در جامعه اسلامي شناخته شده بود.

حاكمان ستمگر اموي و عباسي در رويارويي با پيشوايان حق به هر اقدامي - كه به گونه اي در تثبيت موقعيت آنان و تضعيف موقعيت امامان شيعه مؤثر بود - دست زدند، و حتي موفق شدند چهره هاي وابسته و مزدوري را در لباس عالمان دين و فقيهان شريعت به مسلمانان تحميل كنند، ولي هيچ گاه نتوانستند در ميدان علم و دانش بر پيشوايان معصوم پيشي گيرند، و حتي نتوانستند در يك مورد و براي يك بار آنان را محكوم كنند، با آنكه برخي از آنان - مانند مامون - براي دستيابي به اين هدف تلاشهاي فراواني كرده و سرمايه هاي زيادي صرف نمودند.

اساسي ترين ويژگي علوم ائمه عليهم السلام، خدادادي بودن آن است. آنان در هيچ مكتب و نزد هيچ فردي درس نخواندند، بلكه در پرتو شايستگي ها و لياقتهايي كه داشتند خداوند چشمه سارهاي زلال دانش و معرفت را در قلب پاكشان به جريان و جوشش انداخت و وجود مباركشان را - به تعبير امام هادي (ع) - گنجينه هاي علم و جايگاههاي معرفت خويش (1) قرار داد.

امام هادي عليه السلام در سخني به اين دانش گسترده اشاره نموده مي فرمايد:

«اسم اعظم خدا 73 حرف است و نزد آصف (بن برخيا) تنها يك حرف آن بود كه چون خدا را بدان خواند، زمين - حد فاصل بين او و (پادشاه) سبا - براي او درهم پيچيده شد. آصف تخت بلقيس را برداشت و آن را نزد سليمان برد، سپس زمين كشيده (منبسط) شد (و به حال نخست بازگشت). تمام اينها در كمتر از يك چشم بر هم زدن صورت گرفت.

ولي نزد ما از اسم اعظم الهي 72 حرف است و يك حرف آن نزد خداست كه آن را در (خزانه) علم غيب به خود اختصاص داده است » . (2)

بزرگترين خيانت زمامداران غاصب اموي و عباسي معاصر ائمه عليهم السلام

به بشريت، به ويژه مسلمانان؛ اين است كه با مشكلات و محدوديتهايي كه براي امامان عليهم السلام به وجود آوردند، مانع نشر و گسترش علوم آنان در جامعه شده و مردم را از آن فيض بزرگ محروم ساختند.

اين محدوديت درباره همه پيشوايان اعمال مي شد، ولي نسبت به عسكريين (پيشواي دهم و يازدهم) عليهما السلام با شدت بيشتر، به گونه اي كه بخش اعظم دوران امامت امام هادي و تمامي دوران امامت امام عسكري عليهما السلام در «سامرا» - كه عنوان پادگان نظامي را داشت - تحت نظارت دقيق نيروهاي امنيتي دستگاه سپري شد و براي مردم امكان دسترسي به آنان و استفاده از محضرشان وجود نداشت.

با اين حال، امام هادي از هر فرصتي استفاده كرده و با افاضه شمه اي از علوم خدادادي خود به صورت كتبي يا شفاهي، در قالب سخن گفتن با افراد مختلف به زبان خود آنان، پيشگويي نسبت به حوادث آينده، خبر دادن از نيت افراد و … انسانها را از فروغ دانش خود بهره مند كرده و بدين وسيله آنان را به شاهراه حق، رهنمون مي ساخت. (3)

سلاح علم ويژه امامت و به كارگيري آن در قالبها و پوششهاي ياد شده، كار سازترين، كوبنده ترين و در عين حال بي خطرترين سلاحي بود كه در شرايط حاكميت جو خفقان آن روز، در اختيار پيشواي دهم (ع) قرار داشت و حكومت، هيچ راه و بهانه اي براي مبارزه با آن نداشت.

***

(1) السلام عليكم يا اهل بيت النبوه … و خزان العلم … السلام علي محال معرفه الله … «زيارت جامعه » .

(2) ر. ك. مناقب، ج 4، ص 406، الكافي، ج 1، ص 230، حديث 3 و دلائل الامامه، طبري، ص 219.

(3) در مباحث آينده بخش فعاليتهاي علمي امام هادي (ع) - به نمونه هايي از اين اقدامها اشاره خواهيم كرد.