يكي از برنامه هاي سازنده نظام اقتصادي اسلام تشريع حكم «زكات» است كه با واجب كردن آن به كندن ريشه هاي فقر و حرمان مي پردازد و زندگي مناسبي براي فقرا و مساكين فراهم مي كند. از امام هادي پاره اي از فروع زكات را پرسيدند و ايشان همه را پاسخ داد كه در اين جا برخي از پاسخ ها را مي آوريم:

مستحق زكات: فقها از جمله شرايط مستحق زكات را ايمان دانسته اند و پرداخت آن را به كافر جايز نمي دانند. از جمله دلايل ايشان روايتي است از امام هادي - عليه السلام - كه در آن از حضرت سؤال مي شود: آيا مي توان به مجسمه - آنان كه خدا را جسم مي دانند - زكات داد؟ حضرت پاسخ مي دهد:



[ صفحه 97]



«من قال بالجسم فلا تعطوه من الزكاة، و لا تصلوا وراءه: [1] به چنين كساني زكات ندهيد و پشت سر آنان نماز نخوانيد».

البته روشن است كه اعتقاد به جسميت خدا خصوصيت ندارد و اين منع شامل هر كافر منكر مبدأ و معاد مي گردد.

يكي ديگر از شرايط گيرنده زكات - طبق فتواي فقها - آن است كه وي واجب النفقه بر زكات دهنده - مثل والدين به فرزندان به پائين چه دختر و چه پسر - نباشد، اما كليني در كافي از اسماعيل بن عمران قمي نقل مي كند كه گفت: به امام هادي - عليه السلام - نامه اي نوشتم مبني بر اين كه: چندين دختر و پسر بزرگ دارم آيا مي توانم به آنان زكات بدهم؟ حضرت پاسخ داد: «ان ذلك جائز لك؛ بلي، اين كار برايت جايز است».

شيخ در تهذيب و استبصار اين روايت را مختص به سؤال كننده و افرادي مانند او دانسته است كه نمي توانند مخارج عيال خود را تأمين كنند [2] .

مقدار پرداختي زكات: هر مقدار كه بخواهيم مي توانيم به مستحق، زكات بدهيم - به استثناي زكات فطره - و كم و زياد آن دست خودمان است و حد مشخصي ندارد. يكي از شيعيان به وسيله احمد بن اسحاق نامه اي براي امام هادي - عليه السلام - نگاشت كه در آن آمده بود: به يكي از برادران مؤمن خود دو يا سه درهم به عنوان زكات مي دهم... و امام بري او نوشت: «افعل ان شاء الله تعالي [3] ؛ ان شاءالله اين كار را بكن (اشكالي ندارد)».

زكات فطره: نخستين حكم تشريعي اسلام (درباره ي امور مالي) زكات فطره است كه فقها آن را «زكات ابدان» ناميده اند و بر تمام مردم چه مسلمان چه كافر، كوچك يا بزرگ، زن يا مرد، به طور مساوي واجب است.

امام هادي - عليه السلام - در نامه اي به ابراهيم بن محمد همداني به روشني



[ صفحه 98]



اين حكم را بيان مي فرمايد:

«زكات فطره بر تو و تمام مردم واجب است و بايستي زكات فطره ي تمام افراد نان خور خود را چه مرد باشند چه زن، كوچك باشند يا بزرگ، بنده باشند يا آزاد، شيرخوار باشند يا نوپا، بپردازي. براي هر فرد بايد شش رطل اهل مدينه كه 195 درهم است يعني 1170 درهم به عنوان زكات فطره پرداخت گردد» [4] .

ابراهيم بن محمد همداني مي گويد: روايات و نظرات درباره ي زكات متفاوت و مختلف شده بود لذا به امام هادي نامه اي نوشتم و از ايشان درباره ي زكات فطره سؤال كردم، حضرت طي نامه اي چنين پاسخ داد:

«مقدار زكات فطره يك صاع از قوت و خوراك غالب اهل هر شهري مي باشد: خرما براي اهل مكه، يمن، طائف، اطراف شام،يمامه و بحرين، عراقين، فارس، اهواز و كرمان، به عنوان قوت غالب است و بايد از همان زكات بدهند. مويز، خوراك غالب اهل شامات است و زكات فطره از همان پرداخت مي شود. گندم يا جو براي اهل جزيره، موصل و تمام اهل جبال، «برنج» براي اهالي طبرستان، «گندم» براي اهل خراسان، «مويز» براي اهل مرو و ري، «گندم» براي مصريان، «كشك» براي اعرب باديه نشين. و اهل هر شهر از قوت غالب خود زكات فطره بايد بدهند. و (بدان كه) فطره بر تو و تمام مردم واجب است...» [5] .

معيار در جنس زكات فطره آن است كه خوراك غالب اهل آن شهر باشد و جزء موارد مصرفي روزانه ي آنان قرار گيرد مانند گندم يا جو. مقدار واجب آن هم يك «صاع» يعني حدود «سه كيلو» مي باشد و همانطور كه فقها گفته اند پرداخت قيمت فطريه نيز كفايت مي كند.



[ صفحه 99]