امام هادي عليه السلام، مجموعه اي از حكمتها و آداب را از قول جدش امام اميرالمؤمنين پيشواي حكمت و عدالت در روي زمين، نقل كرده است، از جمله

1- قال عليه السلام: قال أميرالمؤمنين عليه السلام: «اياكم والمني فانها من بضايع الفجرة...»

امام هادي مي فرمايد: اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:

«از آرزوها بپرهيزيد كه آنها از كالاها و خواسته هاي تبهكاران است...» [1] .

براستي اسلام با تمام عزت و افتخار، با تمام وسايلي كه به عقب ماندگي و انحطاط مي انجامد، و از آن جمله تكيه كردن بر آرزوها و واگذاشتن عملي كه باعث پيشرفت و تكامل در زندگي مي شود، مبارزه كرده است.

2- قال عليه السلام: قال أميرالمؤمنين: «من أصبح والآخرة همه استغني بغير مال و استأنس بغير أهل. و عز بغير عشيرة...»



[ صفحه 97]



امام فرمود: اميرالمؤمنين عليه السلام مي فرمايد:

«هركس كه هدفش آخرت باشد، بدون مال و ثروت، غني، و بدون خويشان، دلگرم و بدون قبيله، عزيز است...» [2] .

براستي كسي كه به امر آخرت اهتمام ورزد و در آن راه بكوشد، به وسيله ي تقوا و پرهيزگاري خويش بي نياز و مأنوس مي گردد، زيرا او قلب خود را با ارتباط به خدا خشنود ساخته است همچنان كه در نزد مردم عزيز و ارجمند مي گردد، و عزت وي بدون قبيله و خويشان، به وسيله ي صلاح و تقواست.

3- قال عليه السلام: قال أميرالمؤمنين عليه السلام: «العلم وراثة كريمة، والآداب حلل حسان، والفكرة مرآة صافية، والاعتبار منذر ناصح، و كفي بك أدبا لنفسك تركك ما كرهته لغيرك...»

امام عليه السلام فرمود: اميرالمؤمنين مي فرمايد:

«علم، ميراثي ارزشمند و ادب زينتي نيكو، انديشه آيينه اي صيقلي و پندپذيري بيم دهنده اي خيرخواه است. و همين قدر در ادب كردن خودت بس، كه آن چه را در ديگران نمي پسندي، مرتكب نشوي...» [3] .

اين سخنان گرانبها كه از گنجهاي حكمت درخشان برگرفته شده و بر آراسته شدن به زيور علم و ادب دعوت مي كند، محققا بهترين چيزهايي هستند كه انسان در اين زندگي بدانها دست يافته است. همان طوري كه از امام حكيم، توجهي عميق بر فكر و انديشه كرده و آن را همچون آيينه ي صافي مي داند كه صورتهاي نيك و بد در آن منعكس مي شود، و انسان پاك از نظر امام عليه السلام كسي است كه در آيينه ي انديشه اش صورتهاي نيك را منعكس سازد و آن را با تصوير رذايل و زشتيها آلوده نسازد، و امام عليه السلام آن چيز را بالاترين نوع ادب مي داند كه انسان آن چه را كه از ديگران نمي پسندد، خود از آن



[ صفحه 98]



اجتناب ورزد.

4- قال عليه السلام: قال أميرالمؤمنين: «من دخله العجب هلك...» [4] .

فرمود: اميرالمؤمنين عليه السلام فرموده است :

«هركس كه خودخواهي در انديشه ي او راه يافت، هلاك شد...»

براستي خودبيني انسان باعث هلاك اوست، زيرا در خودخواهي، آفات و زيانهاي ويرانگري است كه باعث ظلم و ستم به ديگران و تجاوز به ناحق مي گردد و سبب مي شود كه شخص خودخواه، عيبها و بديهاي خود را ناديده بگيرد.

5- قال عليه السلام: قال أميرالمؤمنين عليه السلام: «من أيقن بالخلف جاد بالعطية.» [5] .

امام عليه السلام مي فرمايد: اميرالمؤمنين فرمود:

«هركس به پاداش يقين دارد، بيشتر بخشش و انفاق مي كند.»

چه قدر اين سخن زيباست، زيرا كسي كه در راه خدا انفاق مي كند و يقين دارد كه خداوند در دنيا و آخرت عوض آن را به او مي دهد، طبيعي است كه به بخشندگي فراوان، اقدام مي كند.

6- قال عليه السلام: جاء رجل يهودي الي الامام أميرالمؤمنين عليه السلام فقال له:

أخبرني عما ليس لله، و عما ليس عندالله، و عما لا يعلمه الله، فقال عليه السلام: أما ما لا يعلمه الله فلا يعلم له ولدا، تكذيبا لكم حيث قلتم: عزيربن الله، و أما قولك: عما ليس لله، فليس له شريك، و بهر اليهودي، فأعلن اسلامه، و تشهد الشهادتين، و خاطب الامام قائلا:



[ صفحه 99]



«أشهد أنك الحق، و من أهل الحق، و قلت الحق...» [6] .

امام عليه السلام فرمود: «مرد يهوديي خدمت امام اميرالمؤمنين عليه السلام رسيد، عرض كرد: بفرماييد، آن چيست كه خدا ندارد، و آن چيست كه نزد خدا نيست، و آن چيست كه خداوند نمي داند؟»

اميرالمؤمنين فرمود: اما آن چيزي كه خدا نمي داند، خداوند براي خود فرزندي نمي داند برخلاف قول شما يهوديان كه گفتيد: عزير پسر خداست. اما چيزي كه در نزد خدا نيست، ظلم و ستم بر بندگان در نزد خدا وجود ندارد. و اما اين كه گفتي: (چيزي كه خدا ندارد.)، خداوند شريك ندارد. يهودي با شنيدن اين سخنان متحير شد و سرانجام اسلام آورد و شهادتين بر زبان جاري كرد و رو به امام كرد و گفت: «گواهي مي دهم كه تو بر حقي، و از اهل حقي و سخن حق گفتي...»

براستي كه امام اميرالمؤمنين عليه السلام، دروازه ي شهر علم پيامبر - صلي الله عليه و آله - است، و اگر مسندي براي او نهاده مي شد، هر آينه براي پيروان انجيل، به انجيل، و پيروان زبور، به زبور، و پيروان تورات، به توراتشان فتوا مي داد، همچنان كه آن بزرگوار، خود بارها اين مطلب را فرمود. به يقين اگر پس از وفات پيامبر - صلي الله عليه و آله - خلافت به آن حضرت رسيده بود، هر آينه هيچ اهل كتابي نمانده بود مگر آن كه به اسلام گرويده و به راه حق بازگشته بود.

7- روي الامام الهادي عليه السلام بسنده عن آبائه ان رجلا من أهل العراق دخل علي الامام أميرالمؤمنين عليه السلام حين خروجه الي حرف صفين فقال له:

«أخبرنا عن خروجنا الي أهل الشام أبقضاء من الله و قدر؟...»

فأجابه الامام الحكيم قائلا.

«أجل يا شيخ فوالله ما علوتم قلعة، و لا هبطتم بطن واد الا



[ صفحه 100]



بقضاء من الله و قدر...»

فانبري الشيخ قائلا:

«عندالله أحتسب عنائي يا أميرالمؤمنين...»

وراح الامام يوضح للشيخ حقيقة القضاء والقدر قائلا:

«مهلا يا شيخ!! لعلك تظن قضاءا حتما، و قدرا لازما، لو كان كذلك لبطل الثواب والعقاب، والأمر والنهي، والزجر، ولسقط معني الوعيد والوعد، و لم يكن علي مسي ء لائمة، و لا لمحسن محمدة، و لكان المحسن أولي باللائمة من المذنب، و المذنب أولي بالاحسان من المحسن، تلك مقالة عبدة الأوثان، و خصماء الرحمن، و قدرية هذه الأمة و مجوسها، يا شيخ: ان الله عزوجل كلف تخييرا، و نهي تحذيرا، و أعطي علي القليل كثيرا، و لم يعص مغلوبا، و لم يطع مكرها، و لم يخلق السماوات والأرض و ما بينهما باطلا، ذلك ظن الذين كفروا، فويل للذين كفروا من النار...».

امام هادي عليه السلام به سند خود از پدرانش نقل كرده است كه مردي از اهل عراق، موقع عزيمت امام اميرالمؤمنين به جنگ صفين به خدمت آن حضرت رسيد و عرض كرد:

«بگو كه بيرون آمدن ما از شام، به قضا و قدر الهي بود، يا نه..؟»

امام عليه السلام در پاسخ وي فرمود: «آري اي شيخ، به خدا سوگند كه بر تپه اي بالا نرفتيد و به دشتي سرازير نشديد، مگر به قضا و قدر الهي...».

پيرمرد شامي رو به امام عليه السلام كرد و گفت:

«يا اميرالمؤمنين رنجي كه برده ام به حساب خدا بگذارم.»

امام عليه السلام در حالي كه حقيقت قضا و قدر را براي پيرمرد شامي توضيح مي داد، فرمود:

«اي شيخ، ساكت باش، شايد گمان بردي كه قضاي حتمي و تقدير لازم بوده است. در صورتي كه اگر چنين بود، ثواب و عقاب بيهوده و امر و نهي و منع بي فايده است و وعده ي ثواب و تهديد به كيفر از بين رفته است و بر بد كار ملامتي و به نيكوكار ستايشي نيست، بلكه نيكوكار سزاوارتر به



[ صفحه 101]



سرزنش خواهد بود تا بدكار و گنهكار شايسته تر به احسان خواهد بود تا نيكوكار، اين سخن بت پرستان و دشمنان خداست. و سخن قدريه و گبرهاي اين امت است. اي شيخ! همانا خداي عزوجل مردم را به انتخاب درست مكلف كرده و به زنهار نهي فرموده است و بر عمل اندك اجر فراوان داده است، و هرگز بنده در ارتكاب گناه مجبور نيست و به زور اطاعت نكند، و آسمانها و زمين را و آن چه در ميان آنهاست بيهوده نيافريده است اين گمان كساني است كه كافرند و واي بر آناني كه كافرند از آتش دوزخ...»

پيرمرد شامي (پس از شنيدن اين سخنان) از جا برخاست در حالي كه اين اشعار را مي خواند:



أنت الامام الذي نرجو بطاعته

يوم النجاة من الرحمن غفرانا



أو ضحت من ديننا ما كان ملتبسا

جزاك ربك عنا فيه احسانا



فليس معذرة في فعل فاحشة

قد كنت راكبها فسقا و عدوانا



لا لا و لا قائلا ناهيه اوقعه

فيها عبدت اذا يا قوم شيطانا



ولا أحب ولاشاء الفسوق و لا

قتل الولي له ظلما و عدوانا



اني يحب و قد صحت عزيمته

ذوالعرش أعلن ذاك الله اعلانا [7] .



تو آن امامي كه از اطاعتش در روز قيامت اميد مغفرت از خدا داريم،

شبهه ي ديني ما را روشن كردي، خدا تو را از جانب ما پاداش نيكو دهد،

در كار بد كسي كه از راه سركشي و تجاوز كار زشتي را مرتكب شود، بهانه اي نيست،

نه، هرگز، خدايي كه او را نهي فرموده، دچار معصيتش نكرده، اگر چنين تصور كنيد، شيطان را پرستيده ايد.

نه خدا دوست دارد و نه بدي را اراده فرموده و نه به ستم و ظلم، ولي خود را كشته است.

كجا او چنين چيزي را دوست مي دارد؟ در حالي كه اراده ي او كه مقتدر و



[ صفحه 102]



تواناست استوار مي باشد و خداي توانا اين را بخوبي اعلام كرده است.

ما در بحثهاي آينده به طور مفصل، مسأله ي قضا و قدر را شرح خواهيم كرد.

8- قال عليه السلام: قال أميرالمؤمنين: «كم من غافل ينسج ثوبا ليلبسه، و انما هو كفنه، و يبني بيتا ليسكنه، و انما هو موضع قبره...» [8] .

امام عليه السلام مي فرمايد: اميرالمؤمنين فرمود: «بسا غفلت زده، كه جامه اي را مي بافد تا بپوشد و همان كفنش گردد، و خانه اي بنا كند تا ساكن شود كه همانجا محل دفن اوست...»

در اين گفتار ارزشمند به بيداري و احساس و زنهار از مطامع و خواسته هاي دنيوي دعوت فرموده است .