از جمله مسائل مهمي كه مسلمانان در زندگي ديني خود بدان مبتلا



[ صفحه 475]



بودند و به بدترين وضع گرفتار شده بودند مسأله «خلق قرآن» بود كه حكومت عباسيان آن را مطرح كردند و براي نابود كردن دشمنانشان از اين حربه استفاده مي كردند گروه زيادي در جريان آن به قتل رسيدند و تخم كينه ها و عداوتها ميان مسلمين افشانده شد...

امام هادي عليه السلام به احمد بن اسماعيل بن يقطين در سال (227 ه) در اين باره نامه اي نوشته كه پس از بسم الله... چنين آمده است:

خداوند ما و شما را از اين فتنه حفظ كند اگر چنين كند نعمت بزرگي مرحمت كرده است و اگر نكند دچار هلاكت شده ايم به اعتقاد ما مجادله درباره ي قرآن بدعت است كه پرسش كننده و پاسخ دهنده در اين بدعت شريكند، زيرا كسي كه از چيزي مي پرسد كه نبايد بپرسد، و پاسخ دهنده، چيزي را به زحمت پاسخ مي دهد كه نبايد بدهد. آفريدگاري جز خدا نيست و جز او همه مخلوقند و قرآن كلام خداست، حق نداري نامي از پيش خود روي آن بگذاري زيرا كه از گمراهان خواهي شد، خداوند ما و شما را از جمله كساني قرار دهد كه با ايمان به غيب از خدا مي ترسند و از روز رستاخيز بيمناكند... [1] .

به راستي كه وارد شدن در بحث خلق قرآن و مجادله درباره ي آن بدعت و گمراهي است و آن كه مي پرسد و آن كه پاسخ مي دهد هر دو در گناه آن شريكند، و مسلمان وظيفه دارد كه به اين مقدار بسنده كند كه قرآن كلام خداي تعالي است و حق ندارد چيزي بر آن بيفزايد كه مخلوق است و يا غير مخلوق زيرا بدان وسيله به فرموده امام عليه السلام جزو گمراهان مي گردد.

در اين جا سخن ما از وضع ديني زمان امام هادي عليه السلام پايان گرفت. همان طوري كه گفتيم وضع ديني آن زمان پريشان و نگران كننده بود و توجه ديني ضعيف بود و بيشتر مردم مسلمان، دينشان را از روي دليل و ادراك



[ صفحه 476]



نمي دانستند بلكه مقلد پدرانشان بودند و از اين رو غلات و ديگر نيروهاي دشمن اسلام، توانستند به جنگ ايشان بيايند و از دين راست و استوارشان منحرف سازند.