زيارات وارده از معصومين (عليهم السلام) همواره راهگشاي شيعيان براي درك شبنمي از درياي وجود گهربار ايشان بوده است. از جمله معتبرترين اين زيارات، زيارت جامعه كبيره است كه از امام هادي (عليه السلام) به ما رسيده است. در اين نوشتار فرازهايي از اين زيارت را با هم بررسي مي كنيم:

سند زيارت

شيخ صدوق روايت كرده اند كه موسي بن عبدالله نخعي به خدمت امام هادي (عليه السلام) رسيدند و فرمودند: يابن رسول الله مرا زيارتي تعليم فرماييد كه با بلاغت و كامل باشد كه هر گاه خواستم يكي از شما را زيارت كنم آن را بخوانم و حضرت جامعه كبيره را به ايشان ياد دادند.

غلو نكنيد!!

در ابتداي زيارت آمده است كه چون به درگاه رسيدي شهادتين بگو و به يگانگي خداوند و رسالت حضرت ختمي مرتبت شهادت و گواهي بده. وقتي هم كه قبر را ديدي به تدريج تا 100 مرتبه الله اكبر بگو و بزرگي خدا را ياد كن. علامه مجلسي علت اين امر را اين دانسته اند كه مبادا شيعيان در مقام ائمه(عليهم السلام) دچار غلو شوند و يا از بزرگي حق سبحانه و تعالي غافل گردند. از اين رو توصيه اكيد امام هادي (عليه السلام) در ابتداي زيارت تصريح و تاكيد بر اين مساله است.

زيارت بندگان خوب خدا!

زيارت جامعه با فرازهايي كوتاه كه با «سلام» شروع شده و «و رحمة الله و بركاته» به پايان مي رسد به ذكر اوصاف و ويژگي هاي خاص معصومين (عليهم السلام) مي پردازد و پنجره هايي از جايگاه والاي ايشان را به سوي محبين باز مي كند تا با شناخت ايشان هر چه بيشتر در راه شناخت خداوند متعال گام برداريم.

زيارت جامعه و يك دوره عقايد تشيع

توجه در مضامين اين زيارت پر محتوا آشنايي هر چه بيشتر با مكتب ناب مهدي (عليه السلام) و شيعه واقعي را براي نسل جديد فراهم مي آورد به طوري كه مقام ائمه هداة (عليهم السلام) را به دور از غلو و افراط و تفريط هاي بيجا به طور واضحي تبيين مي فرمايد. هم چنين بسياري از تشكيك ها و شبهاتي كه در مورد شيعه ساخته و پرداخته مي شود با اين زيارت به خوبي مي تواند مرتفع گردد.

اين زيارت از جمله كامل ترين و موثق ترين زياراتي است كه از ائمه معصومين(عليهم السلام) بدست ما رسيده است. به طوري كه توسط امام زمان(عج) نيز مورد تأكيد قرار گرفته است. نقل است سيّدي رشتي در ديواري با حضرت صاحب(عجل الله تعالي و فرجه شريف) توصيه اي اكيد در باره خواندن زيارت جامعه دريافت نمود. امام(عجل الله تعالي و فرجه شريف) با تأكيدي 3 مرتبه فرمودند: شما چرا جامعه نمي خوانيد؟ جامعه جامعه جامعه.

شبهه وهابيون و زيارت جامعه

از جمله تشكيك ها در مورد تشيع آن است كه ايشان مقام ائمه (عليهم السلام) را چنان بالا مي برند كه رتبه الهي براي ايشان قائل مي شوند! بدين معنا كه نعوذبالله ائمه (عليهم السلام) خدا هستند!! توجه به مضامين زيارت جامعه نشان مي دهد كه گرچه مقام و جايگاه ائمه بسيار بالا است و به تعبير ديگر بالاترين و برترين انسان هاي روي زمين اند و فرشتگان نيز به آنها مباهات مي كنند، اما ايشان بندگان خداي رحمان و آفريدگان اويند و از اين رو توسل به ايشان نيز توسط شيعيان به واسطه مجراي فيض بودن ايشان به سوي خداوند متعال است چنانچه در اين زيارت آمده است: مُستشفعٌ الي الله عز و جل بكم و مُتقرّبٌ بكم اليه: شما را شفيع خود به درگاه خدا مي گردانم و بواسطه شما به خدا تقرّب مي جويم.

زيارت قبور اعتقاد شيعه

از ديگر مباحثي كه مورد طعن دشمنان قرار مي گيرد آن است كه بوسيدن و زيارت قبور ائمه(عليهم السلام) نشانگر كفر است! در زيارت جامعه كبيره به صراحت به موضع شيعيان نسبت به اين مهم اشاره شده است كه ايشان زيارت قبور ائمه را نشان از پناه جويي به اين بزرگواران مي دانند كه هنوز هم زنده اند و به واقع سخنان را مي شنوند: زائرٌ لكم، لائذٌ عائذٌ بقبوركم: به زيارت شما شتافته و به قبور و مرقد مطهر شما پناه آورده ام.

بهترين شفيعان!

در فرازهاي انتهايي زيارت جامعه كبيره به خداوند متعال عرض مي كنيم كه اگر بهتر از ائمه (عليهم السلام) شفيعاني را سراغ داشتيم آنها را واسطه مي كرديم در حالي كه ايشان را بهترين بندگان خدا و مقرّب ترين ايشان به خداوند متعال يافته ايم و از اين رو بزرگواران را واسطه و شفيع قرار داده ايم تا گناهان ما آمرزيده شود و دعاي ما در طلب خوبي ها و نيكي ها مستجاب گردد: اللهم اني لو وجدت شفعاء اقرب اليك من محمد و اهل بيته الاخيار الائمة الابرار لجعلتهم شفعائي: پروردگارا من اگر شفيعاني به تو نزديكتر از محمد (صلي الله عليه و آله) كه همه اخيار و پيشوايان نيكوكار هستند مي يافتم آنها را به درگاه تو شفيع قرار مي دادم.

روش دوگانه در دعا و استغاثه

از ديگر معارف شيعه كه به خوبي از مضامين زيارت جامعه بدست مي آيد طريق و روش دعا كردن است. بدين معني كه ما براي طلب و درخواست نزد خداوند متعال مي توانيم چند روش را به كار بريم تا دعاي ما زودتر به اجابت برسد و درخواست ما رد نشود. يكي از روشها آن است كه مستقيماً از خداوند خواسته خود را درخواست نماييم. در اين صورت بنابر توصيه بزرگان ديني و خود قرآن كريم براي به اجابت رسيدن دعا بهتر است از واسطه ها و افراد مقرب كمك گيريم.

در زيارت جامعه كبيره به صراحت به موضع شيعيان نسبت به اين مهم اشاره شده است كه ايشان زيارت قبور ائمه را نشان از پناه جويي به اين بزرگواران مي دانند كه هنوز هم زنده اند و به واقع سخنان را مي شنوند: زائرٌ لكم، لائذٌ عائذٌ بقبوركم: به زيارت شما شتافته و به قبور و مرقد مطهر شما پناه آورده ام.
در مناسبات اجتماعي روزمره نيز چنين روشي مشاهده مي گردد كه براي درخواست از بزرگي واسطه قرار دادن افراد

نزديك به آن بزرگ، بسيار كارگرست و زودتر مقصود را بدست مي دهد. در طلب معنوي دعا كردن به درگاه الهي نيز واسطه كردن ائمه كه كامل ترين انسانها و مقرب ترين ايشان به خداوند متعال هستند سبب مي شود به واسطه برقراري ارتباطي روحي و معنوي با ايشان شايستگي دريافت فيض الهي را كسب نماييم. در اين واسطه قرار دادن دو روش مي تواند اعمال شود: اول خودمان به خداوند بگوييم كه واسطه و شفيعاني را آورده ايم پس به ما نظر رحمت بينداز و دعايمان را استجابت نما. دوم آن كه به واسطه ها و شفيعان بگوييم كه براي ما نزد خدا شفاعت كنند. در واقع در طريق اول مخاطب كلام ما خداوند است و از معصومين مي گوييم و در روش دوم مخاطب كلام ما معصومين هستند و مي خواهيم خواسته ما را به خدا بگويند.

هر دو طريق دعا و درخواست مورد تأييد معارف شيعه است به طوري كه در زيارت جامعه كبيره نيز هر دوي اين روش ها را به كار مي بريم: يا ولي الله انّ بيني و بين الله عز و جل ذنوباً لا يأتي عليها الاّ رضاكم ... لمّا استوهبتم ذنوبي و كنتم شفعائي؛ اي ولي خدا همانا بين من و خداي عز و جل گناهاني هست كه جز رضا و شفاعت شما آن گناهان را محو نخواهد ساخت... شما از خدا بر من بخشش و آمرزش طلبيد و شفيع من باشيد. كه در اين فراز مخاطب دعاي ما ائمه(عليهم السلام) هستند و در روش ديگر خود خدا را مخاطب قرار مي دهيم:

اللهم ... فبحقّهم الذي اوجبت لهم عليك أسئلك أن تدخلني في جملة العارفين بهم و بحقهّم ...؛ پروردگارا... پس تو را قسم به حق آنها كه آن را تو بر خود لازم گردانيدي از تو درخواست مي كنم كه مرا داخل در جمله عارفين به مقام آنها و به حق آنها كرده ...

توصيه امام عصر (عج) درباره زيارت جامعه

اين زيارت از جمله كامل ترين و موثق ترين زياراتي است كه از ائمه معصومين (عليهم السلام) بدست ما رسيده است. به طوري كه توسط امام زمان (عج) نيز مورد تأكيد قرار گرفته است. نقل است سيّدي رشتي در ديواري با حضرت صاحب(عجل الله تعالي و فرجه شريف) توصيه اي اكيد در باره خواندن زيارت جامعه دريافت نمود. امام(عجل الله تعالي و فرجه شريف) با تأكيدي 3 مرتبه فرمودند: شما چرا جامعه نمي خوانيد؟ جامعه جامعه جامعه.4 اين تأكيدات مكرر امام حاكي از اهميت مضامين زيارت داده از امام هادي (عليه السلام) است كه هر چه بيشتر در جهت نشر معارف تشيع موثر مي باشد.

كلام آخر...

زيارات ائمه (عليهم السلام) به خصوص جامعه كبيره كه به تعليم امام هادي (عليه السلام) به دست ما رسيده است گنجينه ارزشمندي از حقايق و معارف است كه اگر صدها جلد كتاب هم در مورد آن نگاشته شود كم است! در پايان براي آشنايي بيشتر رهجويان حقيقت كتاب گرانقدر آيت الله جوادي آملي در شرح اين زيارت را توصيه مي كنيم كه با همه گرانقدري تنها برخي از فرازهاي آن را به يقين مي فرمايد و اين نشان از آن دارد كه اقيانوسي بي انتها از معرفت در اين زيارت نهفته است. پس جامعه بخوانيم؛ جامعه، جامعه، جامعه !!