سازمان وكالت»؛ راهبرد امام هادي(ع) براي مواجهه شيعيان با عصر غيبت


آماده كردن شيعيان براي مواجهه با عصر غيبت يكي از مهم ترين راهبردهايي است كه ائمه اطهار(ع) همواره آن را دنبال مي كردند؛ در عصر حضرت امام هادي(ع) اين زمينه سازي براي پذيرش دوران غيبت به اوج خود رسيد.

دكترمحمدحسين رجبي دواني، عضو هيئت علمي دانشگاه امام حسين(ع) و استاد تاريخ اسلام و همچنين حجت الاسلام دكترجباري، مدرس حوزه علميه قم و پژوهشگر تاريخ اسلام در گفت وگو با خراسان، تدابير و راهبردهاي امام دهم(ع) را در زمينه آماده كردن شيعيان براي عصر غيبت، تبيين كردند.

زمينه سازي ها از قبل آغاز شده بود

دكتررجبي دواني در اين گفت وگو، به تدابير و تمهيدات ائمه اطهار (ع) به ويژه امام دهم(ع) در راستاي آماده كردن مردم براي غيبت امام دوازدهم (عج)، اشاره كرد و گفت: آماده سازي مردم در اين زمينه از مدت ها قبل آغاز شده و براي اين امر زمينه سازي شده بود؛ به عنوان نمونه ابوبصير روايت مي كند: من در حالي كه پسربچه اي حدودا 10 ساله همراهم بود، خدمت امام صادق(ع) رسيدم. ايشان فرمودند: به زودي امام و پيشواي شما در اين سن و سال (اشاره به آن پسر نوجوان) باشد. ابوبصير مي گويد: كسي سوال كرد آيا ممكن است فردي در اين سن كم به امامت برسد، كه امام صادق(ع) پاسخ دادند: بلكه در سن كمتر. يعني سن آن پيشوا حتي كمتر از 10 سال هم مي تواند باشد كه بعدها امام عصر(عج) در حالي كه حدود 5 سال داشتند به امامت رسيدند. امام هادي(ع) و پدر بزرگوارشان امام جواد(ع) هم حدود 10 سال داشتند كه به امامت رسيدند. اين برخوردها و گفتارهاي امامان پيشين نشان مي دهد كه آن حضرات هم زمينه را براي غيبت امام دوازدهم(عج) فراهم مي كردند و هم اين مسئله را تبيين مي كردند كه امام با سن كم هم مي تواند به امامت برسد و اين تعارضي با اصل امامت ندارد.

سازمان وكالت در عصر امام دهم (ع) به بلوغ رسيد

استاد تاريخ اسلام دانشگاه امام حسين(ع) به تشكيل سازمان وكالت توسط امام هادي(ع) اشاره كرد و افزود: تشكيلات وكالت در عصر امام صادق(ع) پديد مي آيد؛ در زمان امام موسي كاظم(ع) گسترش مي يابد و در عصر امام هادي(ع) در نقاط مختلف جهان اسلام به شكل كامل خود را نشان مي دهد. نحوه فعاليت وكلاي امام هادي (ع) در نقاط مختلف اين گونه بود كه مردم به ويژه شيعيان بدون اين كه امام را به طور مستقيم ببينند، از طريق اين وكلا با آن حضرت ارتباط غيرمستقيم برقرار مي كردند. وكلاي امام هادي (ع) اختيار تام از سوي امام داشتند تا هم به لحاظ علمي و ديني، مشكلات شرعي و علمي مردم را پاسخگو باشند و هم وجوه و سهم امام را از مردم دريافت كنند و به آن حضرت برسانند. وجود اين نمايندگان باعث شده بود مردم كه به طور مستقيم امام را نمي ديدند، دچار دغدغه و نگراني نباشند و از طريق واسطه هاي امام با آن حضرت ارتباط برقرار كنند. البته اين نمايندگان مورد اعتماد امام دهم بودند. به طوري كه به عنوان نمونه در تاريخ درباره حضرت عبدالعظيم حسني(ع) كه نماينده امام هادي (ع) در شهرري بود، آمده است كه امام(ع) در جمع برخي از بزرگان ري كه به زيارت حضرت آمده بودند تا سوالات شرعي و علمي خود را بپرسند، با صراحت فرمودند: با وجود عبدالعظيم حسني لزومي ندارد شما مستقيم به من مراجعه كنيد، ايشان كه نيابت تام از سوي ما دارد شما را از ارتباط مستقيم با ما بي نياز مي كند.

حصر امام هادي (ع) باعث ارتباط غيرمستقيم ايشان با مردم شده بود
رجبي دواني با بيان اين كه حصر امام هادي(ع) و اين كه حكومت ايشان را تحت نظر مستقيم داشت، يكي ديگر از دلايلي بود كه آن حضرت با مردم ارتباط غيرمستقيم داشتند، تصريح كرد: اين حصر موجب شده بود كه مردم و حتي ياران نزديك حضرت نتوانند با ايشان ارتباط مستقيم برقرار كنند و برخي از وكلا و نايبان در قالب دست فروشان و دوره گردان خود را به محل اقامت امام(ع) مي رساندند و گهگاه در قالب معامله ظاهري، سوالات و مسائل خود را با آن حضرت در ميان مي گذاشتند و پاسخ هاي لازم را دريافت مي كردند. البته اين زمينه سازي ها در عصر امام حسن عسكري (ع) كه امام پيش از امام موعود بودند، با جديت بيشتري پي گيري شد و با اين كه امام دوازدهم (عج) به دنيا آمده بودند، ولي پدر بزرگوارشان ايشان را از ديد مردم مخفي نگه مي داشتند و جز به افراد خاص به فرد ديگري نشان نمي دادند.

عصر امام هادي(ع) شباهت بسياري به دوره غيبت صغري دارد

وي ادامه داد: حصر امام هادي(ع) و فرزند بزرگوارشان امام حسن عسكري(ع) مردم را آماده پذيرش عصر غيبت و ارتباط غيرمستقيم با امام مي كرد. دوره غيبت صغري امام عصر(عج) كه ارتباط مردم با ايشان فقط از طريق 4 تن از نواب خاص آن حضرت انجام مي شد، شباهت زيادي به دوره در حصر قرار داشتن امام هادي و امام حسن عسكري عليهماالسلام داشت. چون در دوراني كه اين دو امام بزرگوار تحت حصر قرار داشتند، هر كس به سهولت نمي توانست با اين دو بزرگوار ارتباط برقرار كند و اين شرايط زمينه پذيرش غيبت صغري را براي امام زمان (عج) خواهد كرد و بعد هم كه غيبت كبري آغاز شد، شرايط به گونه اي بود كه امكان ايجاد انحراف در ميان شيعيان را از بين برد، در حالي كه بدون اين زمينه سازي ها امكان اين انحراف بسيار فراوان بود همان طور كه در دوران ائمه قبلي شاهديم كه به عنوان نمونه وقتي امام صادق(ع) يا امام موسي كاظم(ع) به شهادت رسيدند، انحرافاتي در جامعه اسلامي پديد آمد و فرقه هايي به وجود آمد كه مدعي بودند مهدي موعود هستند. اما با زمينه سازي ها و برنامه ريزي دقيقي كه امام هادي و امام حسن عسكري عليهماالسلام انجام دادند، در عصر غيبت صغري و بعد هم در دوره آغاز غيبت كبري شيعيان با چنين معضلاتي كه قبلا و در عصر شهادت بقيه امامان عليهم السلام وجود داشت، رو به رو نشدند.
زمينه سازي براي مواجهه شيعيان با عصر غيبت در زمان امام هادي(ع) به اوج رسيد
حجت الاسلام دكترجباري، پژوهشگر تاريخ اسلام نيز در گفت وگو با خراسان، به تدابير و راهكارهايي كه حضرت امام هادي(ع) به منظور آمادگي مردم براي مواجهه با عصر غيبت انجام مي دادند، اشاره كرد و گفت: به طور كلي هرچه زمان غيبت نزديك تر مي شد، امامان معصوم(ع) مي كوشيدند شيعيان را براي اين دوران آماده كنند؛ اين زمينه سازي ها در عصر امام هادي(ع) به اوج خود رسيد و آن حضرت با رفتار و گفتارشان مردم به ويژه شيعيان را براي مواجهه با عصر غيبت امام دوازدهم(عج) آماده مي كردند.

وكلا يكي از مهم ترين راه هاي ارتباطي امام(ع) با مردم بودند

اين مدرس تاريخ اسلام به فعاليت سازمان وكالت در عصر امام دهم(ع) اشاره كرد و افزود: وكلا يكي از مهم ترين راه هاي ارتباطي مردم با امام هادي(ع) بودند. با توجه به اين كه آن حضرت و فرزند بزرگوارشان امام حسن عسكري عليهماالسلام تحت نظارت و حصر دستگاه خلافت عباسي قرار داشتند، ارتباط مستقيم شان با مردم بسيار محدود بود. اگرچه از برخي نقل هاي تاريخي بر مي آيد كه خود آن امامان(ع) هم تمايل داشتند ارتباط مستقيم خود را با مردم كاهش دهند تا آرام آرام مردم را براي پذيرش عصر غيبت آماده كنند و وكلا يكي از مهم ترين راه هاي ارتباط غيرمستقيم امام(ع) با مردم بودند.

فعاليت گسترده وكلا در نقاط مختلف جهان اسلام

مدرس حوزه علميه قم با اشاره به فعاليت گسترده وكلاي امام هادي(ع) در نقاط مختلف جهان اسلام، اظهار كرد: اين وكلا در مناطقي كه بيشتر ساكنان آن را شيعيان تشكيل مي دادند، مثل جزيرةالعرب، مصر، يمن، شمال آفريقا، مدائن، بخش هايي از ايران و ... حضور داشتند و مردم براي حل مسائل مختلف به آن ها مراجعه مي كردند.

تلاش هاي امام هادي(ع) در راستاي پذيرش ذهني موضوع غيبت

حجت الاسلام جباري با بيان اين كه امام هادي(ع) مي كوشيدند آمادگي پذيرش غيبت را براي مسلمانان به لحاظ ذهني فراهم كنند، تصريح كرد: ارتباط آن حضرت با پيروانشان بيشتر غيرمستقيم و از طريق مكتوب انجام مي شد و معمولا وكلاي امام واسطه رساندن اين نوشته ها و توقيعات به پيروان بودند. علاوه بر آن از امام هادي(ع) رواياتي نقل شده مبني بر اين كه عصر غيبت نزديك است. در واقع در آن روايات ايشان تاكيد مي كنند كه غيبت نزديك شده است و شيعيان بايد وظايف خود را درباره آن بدانند.

***